Με θλίψη, αλλά και σιγουριά, αφαίρεσα πρόσφατα τους αναπνευστικούς σωλήνες από τρεις ασθενείς μου στη μονάδα εντατικής θεραπείας.
Σαν εντατικολόγος, έχω εκπαιδευτεί να σώζω ζωές. Παρ’ όλα αυτά για κάποιους από τους ασθενείς μου δεν υπάρχει σωτηρία. Και παρότι μπορώ να χρησιμοποιήσω τα τεχνάσματα της δουλειάς μου για να κρατήσω το σώμα τους σε λειτουργία, αρκετοί από αυτούς δεν θα καταφέρουν ποτέ να αποκτήσουν ξανά μια ποιότητα ζωής την οποία οι ίδιοι, ή ο οποιοσδήποτε, θα ήταν διατεθειμένοι να αποδεχθούν.
Εκπαιδεύτηκα να χρησιμοποιώ πολύπλοκες και εξελιγμένες μεθόδους για να σώζω ανθρώπους, ακόμα και στο χείλος του θανάτου. Παρ’ όλα αυτά, ποτέ δεν έμαθα πώς να βοηθώ τους ασθενείς μου να πεθάνουν.
Γνωρίζω απέξω τα κλινικά νοσηλευτικά πρωτόκολλα που σχεδιάστηκαν για να σώζουν ζωές και είμαι σίγουρη πια, έπειτα από χρόνια σε αυτή τη δουλειά, ότι υπάρχει ανάγκη να συσταθεί ένα νοσηλευτικό πρωτόκολλο θανάτου.
Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ο θάνατος ήταν ένα γεγονός τόσο φυσικό όσο και η γέννηση. Ηταν αναμενόμενος, αποδεκτός και πλαισιωνόταν από τελετουργίες. Χωρίς εκπλήξεις, χωρίς άρνηση, χωρίς πανικούς. Οταν ερχόταν η ώρα του, τα βήματα ακολουθούνταν με έναν οικείο τρόπο και καθένας είχε τον ρόλο του. Οι ασθενείς διατηρούνταν καθαροί και σε όσο το δυνατόν πιο άνετες συνθήκες, μέχρι την τελευταία τους πνοή.
Σε αυτή την εποχή όμως της τεχνολογικής μαγείας, οι γιατροί έχουν μάθει πως πρέπει να κάνουν ό,τι είναι δυνατό για να αποτρέψουν τον θάνατο. Αρνούμαστε να περιμένουμε παθητικά την τελευταία πνοή του ασθενούς, και αντ’ αυτού φουσκώνουμε με αέρα ένα σώμα που πεθαίνει, ως μια δική μας τελετουργία παράτασης της ζωής. Δεν υπάρχει ούτε αποδοχή ούτε προετοιμασία γι’ αυτή την καίρια υπαρξιακή στιγμή, η οποία έρχεται, συχνά απροσδόκητα, μέσα σε ένα ξέσπασμα πανικού και αγωνίας.
Εμείς οι γιατροί χρειάζεται να ξαναμάθουμε την αρχαία τέχνη του θανάτου και είναι δύο τα βασικά βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε. Το πρώτο είναι η αποδοχή ότι ήρθε η ώρα να αλλάξει η πορεία της φροντίδας, ενώ το δεύτερο είναι κατά βάση τεχνικής φύσεως.
Οσον αφορά τους τρεις ασθενείς μου στα αναπνευστικά μηχανήματα, ενημέρωσα τις οικογένειές τους ότι οι αγαπημένοι τους άρχισαν να πεθαίνουν. Ακολούθησε η συνηθισμένη δυσπιστία. «Δεν μπορεί να γίνει μια εγχείρηση για να σωθεί;». «Δεν έχετε συναντήσει παρόμοια περιστατικά στα οποία συνέβη ένα θαύμα;».
Εξήγησα ότι ο εγκέφαλος των αγαπημένων τους έχει υποστεί τόσες βλάβες που δεν θα ξαναμιλήσουν ποτέ, δεν θα ξαναφάνε, δεν θα ξαναγκαλιάσουν ή θα αναγνωρίσουν την οικογένειά τους. Εξήγησα πως αν συνεχίσουμε να αναπνέουμε εμείς γι’ αυτούς, θα εξαρτώνται από εμάς για οποιαδήποτε φροντίδα, μπάνιο ή φαγητό, και πως θα αρχίσουν να αναπτύσσουν τη μία λοίμωξη μετά την άλλη, πεθαίνοντας τελικά ενώ βρίσκονται ακόμα σε μηχανική υποστήριξη. Στο τέλος, και οι τρεις οικογένειες αποφάσισαν να αφαιρεθούν οι αναπνευστικοί σωλήνες.
Εδώ ξεκινά το τεχνικό μέρος. Για κάθε έναν από τους τρεις ασθενείς, προετοίμασα την ομάδα μου για να εφαρμόσει ένα πρωτόκολλο θανάτου. Ανέθεσα στον έναν να χειριστεί τον αναπνευστήρα, στον άλλο να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή για τη δύσπνοια, ενώ στον τρίτο να φέρει καρέκλες και χαρτομάντιλα για την οικογένεια. Εγώ ανέλαβα τις οικογένειες. Σαν μια δασκάλα ανώδυνου τοκετού, εξήγησα πώς είναι ο θάνατος, τους προετοίμασα για οποιαδήποτε πιθανή αλλαγή στην όψη του ασθενούς ή πιθανές κινήσεις ή ήχους, ώστε να μην υπάρχουν εκπλήξεις.
Ζήτησα από τις οικογένειες να μείνουν έξω από το δωμάτιο, ενώ εμείς προετοιμάζαμε τον ασθενή για την αφαίρεση του αναπνευστήρα. Οι νοσοκόμες καθάρισαν τα πρόσωπα των ασθενών με χλιαρό νερό, τακτοποίησαν τα μαλλιά τους, ίσιωσαν τα ρούχα τους κάτω από τα σεντόνια και έφτιαξαν τους καθετήρες ώστε να μην είναι σε κοινή θέα.
Στη συνέχεια, η θεραπεύτρια αποσυνέδεσε τον ασθενή από την αναπνευστική υποστήριξη και αφού έγινε αναρρόφηση στους αεραγωγούς, οι οικογένειες εισήλθαν στο δωμάτιο. Καρέκλες είχαν τοποθετηθεί γύρω από το κρεβάτι, ενώ εμείς αποσυρθήκαμε από τον κύκλο και σταθήκαμε παράμερα σε περίπτωση που ο ασθενής χρειαστεί ιατρική υποστήριξη.
Στάθηκα στο πίσω μέρος του δωματίου και με χειρονομίες και μονολεκτικές οδηγίες συντόνιζα την ομάδα, ώστε για παράδειγμα να χορηγηθεί μία ακόμα δόση μορφίνης όταν η αναπνοή βάραινε ή να γίνει μία γρήγορη αναρρόφηση στον καθετήρα για να απομακρυνθούν οι εκκρίσεις.
Από τους τρεις ασθενείς, ο ένας πέθανε στη μονάδα εντατικής θεραπείας μέσα σε μία ώρα από την αποσύνδεση του αναπνευστήρα. Ενας άλλος έζησε για μερικές ακόμα ημέρες στο νοσοκομείο, κάτω από παρακολούθηση και προσεκτική μεταχείριση. Ο τρίτος επέστρεψε στο σπίτι του, με κατ’ οίκον νοσηλεία και πέθανε εκεί γαλήνια την επόμενη εβδομάδα, πλαισιωμένος από συγγενείς και φίλους.Ενα πρωτόκολλο θανάτου στα νοσοκομεία είναι όσο απαραίτητο και ένα κλινικό νοσηλευτικό πρωτόκολλο. Πρέπει να θεσπιστεί, να εφαρμοστεί, ενώ οι γιατροί να το διδάσκονται, να το εξασκούν και να πιστοποιούνται. Διότι το να βοηθάς τους ασθενείς να πεθάνουν χρειάζεται τόση εξειδίκευση και τεχνική όσο και να τους βοηθάς να ζήσουν.
* Η κ. Jessica Nutik Zitter είναι γιατρός στο Ιατρικό Κέντρο Αλαμέντα, στο Οουκλαντ της Καλιφόρνιας και πιστοποιημένη σε θέματα εντατικής και παρηγορητικής θεραπείας.