Είναι σύνηθες να αποκαλούμε τις γάτες «κατοικίδια». Οποιος όμως μοιράζεται το σπίτι του με μία γάτα παραδέχεται ότι, ακόμα και αν επιλέγει ο ίδιος τι ώρα θα φάει το πρωί ή τι ώρα θα μπει μέσα το βράδυ, είναι σίγουρα μερικώς εξημερωμένες.
Οι πιθανοί πρόγονοι των οικόσιτων σκύλων χρονολογούνται στα 30.000 χρόνια πριν. Οι πρόγονοι όμως των οικόσιτων γατών, σύμφωνα με τα λείψανα που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής, φαίνεται να πηγαίνουν πίσω μόλις 9.500 χρόνια. Αυτή η διαφορά έρχεται να υποστηρίξει την αντίληψή μας σχετικά με τον συγκριτικό βαθμό εξημέρωσης των δύο ειδών: Οι σκύλοι θέλουν να είναι «οι καλύτεροι φίλοι του ανθρώπου», ενώ οι γάτες όχι και τόσο.
Μπορεί τα απολιθώματα να αποτελούν εύχρηστα στιγμιότυπα του παρελθόντος, όμως η ανάλυση του γονιδιώματος είναι η μηχανή του χρόνου που επιτρέπει στους επιστήμονες να «διαβάσουν» αντίστροφα την εξελικτική ιστορία των ειδών. Παρότι η πρώτη ανάλυση του γονιδιώματος της οικόσιτης γάτας έγινε το 2007, μία πρόσφατη μελέτη στην οποία συμμετείχα συνέκρινε το γονιδίωμα της οικόσιτης γάτας με αυτό της αγριόγατας (Felis silvestris), ρίχνοντας φως στα τελευταία 10.000 χρόνια εξελικτικής προσαρμογής των αιλουροειδών.
Οι οικόσιτες γάτες δεν είναι απλώς αγριόγατες που ανέχονται τους ανθρώπους με αντάλλαγμα τα τακτικά γεύματα. Εχουν μικρότερα κρανία αναλογικά με το σώμα τους σε σύγκριση με τις αγριόγατες, και είναι γνωστό ότι συναθροίζονται σε αποικίες. Σε σύγκριση όμως με τους σκύλους, οι γάτες έχουν λιγότερες αποκλίσεις σε σχήμα και μέγεθος. Ο Ουέσλεϊ Ουάρεν, ένας από τους επιστήμονες που συμμετείχαν στην παραπάνω έρευνα, σημειώνει ότι οι οικόσιτες γάτες έχουν εξαιρετικές κυνηγετικές ικανότητες, όπως και οι άγριοι πρόγονοί τους, υποστηρίζοντας έτσι την ιδέα ότι οι γάτες είναι ημι-εξημερωμένες.
Συγκρίνοντας το γονιδίωμα της άγριας και της οικόσιτης γάτας παρατηρήσαμε διαφορές σε συγκεκριμένες ομάδες γονιδίων που σχετίζονται με την ανάπτυξη των κυττάρων του εγκεφάλου, κάτι που ενδεχομένως εξηγεί γιατί οι οικόσιτες γάτες είναι υπάκουες.
Οι επιστήμονες έχουν εδώ και καιρό παρατηρήσει ότι τα οικόσιτα ζώα παρουσιάζουν ένα εντυπωσιακό σύνολο όμοιων χαρακτηριστικών σε σχέση με τους άγριους προγόνους τους, όπως μαλακά αυτιά και μικρότερους εγκεφάλους. Από τότε που άρχισαν να ζουν ανάμεσά μας, οι γάτες δεν χρειάζονταν να σκέφτονται τόσο πολύ για να παραμείνουν ζωντανές, ενώ από τότε που αρχίσαμε να τις ταΐζουμε επεξεργασμένες τροφές δεν χρειάζονταν τόσο μεγάλα σαγόνια. Ως εκ τούτου τα κρανία τους είναι μικρότερα. Η ίδια δυναμική κυριαρχεί και στους σκύλους: Οι λύκοι νικούν τους σκύλους σε γενικά τεστ ευφυΐας.
Εξετάζοντας μοτίβα που εμφανίζονται στα γονιδιώματα των κατοικίδιων ζώων, επαληθεύσαμε ότι οι ίδιες ομάδες γονιδίων αποτελούν στόχο ξανά και ξανά κατά τη διάρκεια της εξέλιξης. Από την εποχή ακόμη του Κάρολου Δαρβίνου, τα οικόσιτα ζώα μας έχουν αποκαλύψει πολλά από τα μυστικά της εξέλιξης επειδή γνωρίζουμε τις προσαρμοστικές πιέσεις που τους ασκήθηκαν. Στο κάτω κάτω, εμείς οι ίδιοι ήμασταν κυρίως αυτοί στους οποίους έπρεπε να προσαρμοστούν.
Και ο άνθρωπος;
Ο νομπελίστας ζωολόγος Κόνραντ Λόρεντζ είχε υποστηρίξει κάποτε ότι οι άνθρωποι υπόκεινται στις ίδιες δυναμικές εξημέρωσης. Το μέγεθος του εγκεφάλου μας και του σώματός μας έφτασαν στην κορύφωσή τους στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, ενώ άρχισαν να μικραίνουν με την εξάπλωση της γεωργίας.
Η γενετική σήμερα αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι έχουν υποβληθεί σε εξαιρετικά μεγάλη φυσική επιλογή κατά τη διάρκεια των περασμένων 10.000 χρόνων. Σταματήσαμε τη νομαδική ζωή και την επιβίωση βασισμένη σε θηράματα και ανεπεξέργαστα φυτά, εγκατασταθήκαμε σε χωριά και θερίζαμε τις ίδιες καλλιέργειες κάθε χρόνο. Τα δόντια ανθρώπων και σκύλων μίκρυναν, αποδεικνύοντας την προσαρμογή μας στις αμυλούχες διατροφές. Οπως το τρίχωμα των οικόσιτων θηλαστικών «απελευθερώθηκε» από τον περιορισμό της ανάγκης για καμουφλάζ και oργίασαν τα διαφορετικά χρώματα, έτσι και το χρώμα του ανθρώπινου δέρματος άλλαξε και πολλοί πληθυσμοί απέκτησαν ανοιχτόχρωμο δέρμα.
Με τη στενή συνύπαρξη ανθρώπων και ζώων, τα είδη άρχισαν να εμφανίζουν τις ίδιες ασθένειες. Πολλοί πιστεύουμε ότι η σχέση μας με τα κατοικίδιά μας είναι ανάλογη με αυτή γονέα-τέκνου. Η φυσική ιστορία, όμως, μας διηγείται ένα πιο ρεαλιστικό παραμύθι. Οι γάτες εμφανίστηκαν στη μετα-παγετώδη περίοδο, μία εποχή μεγάλων οικολογικών αλλαγών, στην οποία έδωσαν μορφή οι άνθρωποι. Εμείς ήμασταν οι συγγραφείς αυτών των αλλαγών, αλλά στην πορεία της διήγησης της ιστορίας, γίναμε οι πρωταγωνιστές της. Ενα από τα βασικά βήματα για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, είναι να κοιτάξουμε γύρω μας και να καταγράψουμε πώς αλλάξαμε τους γύρω μας, και αυτοί εμάς.
* Ο κ. Razib Khan είναι υποψήφιος διδάκτορας γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις.