Στις 24 Απριλίου 1990, όταν το τηλεσκόπιο Hubble εκτοξεύθηκε με το διαστημικό λεωφορείο Discovery, οι πιο φανατικοί υποστηρικτές της κατασκευής του σίγουρα φαντάζονταν πως το τηλεσκόπιο θα γινόταν ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για τη μελέτη του σύμπαντος.
Ωστόσο, μάλλον ακόμη κι αυτοί δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν πως θα ολοκλήρωνε 25 χρόνια παρουσίας στο Διάστημα, αν και θα χρειάζονταν 5 αποστολές για να το επιδιορθώσουν και να το αναβαθμίσουν.
Ούτε επίσης ότι, πριν οι πρώτες ειδήσεις από τις ανακαλύψεις του κάνουν τον γύρο του κόσμου, θα είχε αποκτήσει το παρατσούκλι της «πιο πολυδάπανης αποτυχίας στην ιστορία της επιστήμης».
Χθες Παρασκευή, το τηλεσκόπιο έκλεισε δυόμισι δεκαετίες «ζωής», κινούμενο σε ύψος περίπου 570 χιλιομέτρων γύρω από τη Γη. Κατασκευασμένο από τη NASA σε συνεργασία με την ESA, τα 25α «γενέθλιά» του έγιναν αφορμή για αρκετά άρθρα σε διεθνή σάιτ και έντυπα, όπως για παράδειγμα στο National Geographic, όπου το Hubble περιγράφεται σαν «ένα από τα πιο παραγωγικά και διάσημα επιστημονικά μηχανήματα».
Ο χαρακτηρισμός αυτός μόνο υπερβολικός δεν είναι, αφού ακόμη κι έξω από την κοινότητα των αστρονόμων, το Hubble «έχτισε» τη φήμη του με τις εκατοντάδες εικόνες εντυπωσιακών κοσμικών φαινομένων τις οποίες έχει αποτυπώσει. Εικόνες που έχουν δει σε σχολικά συγγράμματα και εκλαϊκευμένα βιβλία αστρονομίας μέχρι και σε τηλεοπτικές εκπομπές, ντοκιμαντέρ και έργα τέχνης.
Τα «μάτια» των αστρονόμων
Οσον αφορά τους ίδιους τους αστρονόμους, χάρις στα «μάτια» του τηλεσκοπίου, τα οποία «βλέπουν» κυρίως στο ορατό και το υπεριώδες φάσμα, μπόρεσαν να δημοσιεύσουν πάνω από 11.000 επιστημονικές εργασίες μέχρι σήμερα. «Το Hubble έφερε επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο», αναφέρει χαρακτηριστικά στον ιστότοπο Astronomy.com o Avi Mandell, ερευνητής στο Εργαστήριο Πλανητικών Συστημάτων του Κέντρου Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA.
Ανάμεσα στα επιτεύγματά του ξεχωρίζει ο ακριβέστερος υπολογισμός της επιτάχυνσης της διαστολής του σύμπαντος, με περιθώριο σφάλματος μόλις 10%. Το Hubble συνέβαλε όμως και στον καλύτερο προσδιορισμό της ηλικίας του σύμπαντος, ενώ ανακάλυψε πως σχεδόν κάθε γαλαξίας φιλοξενεί στο κέντρο του μία μαύρη τρύπα. Επίσης, εξέτασε μερικούς από τους μακρινότερους γαλαξίες που έχουν καταγραφεί ποτέ, προσφέροντας έτσι στους ερευνητές στοιχεία για τις αρχικές φάσεις μετά την κοσμική δημιουργία.
Παράλληλα, έδωσε τη δυνατότητα στους αστρονόμους να «φωτίσουν» τη δράση της μυστηριώδους σκοτεινής ενέργειας, η οποία άρχισε να επιταχύνει το σύμπαν πριν από 5-6 δισ. χρόνια.
«Χάρις στην ευκρίνεια και την ικανότητά του να παρατηρεί τον κόσμο σε μήκη κύματος που δεν προσφέρονται για τα επίγεια παρατηρητήρια, παραμένει το πιο ισχυρό τηλεσκόπιο που διαθέτουμε – ακόμη και 25 χρόνια μετά την εκτόξευσή του», προσθέτει στο Astronomy.com ο Mandell, εξηγώντας γιατί το Hubble συνεχίζει να είναι πολύτιμο για τους επιστήμονες. Απόδειξη, η ανακοίνωση Αμερικανών ερευνητών μόλις τον περασμένο μήνα, σύμφωνα με την οποία από το τηλεσκόπιο προέκυψαν βάσιμες ενδείξεις πως κάτω από τον Γανυμήδη, τον δορυφόρο του Δία, κρύβεται ένας τεράστιος ωκεανός με αλμυρό νερό.
Επασχε από… μυωπία
Εκτός από ανακαλύψεις όπως οι παραπάνω, η Ιστορία επιφύλασσε στο Hubble και αρκετά εμπόδια – με πρώτο και καλύτερο το κατασκευαστικό λάθος στο διαμέτρου 2,4 μέτρων κύριο κάτοπτρό του. Ετσι, την εποχή της εκτόξευσής του, όταν το κόστος για την κατασκευή του είχε αγγίξει το 1,5 δισ. δολ. από τα 400 εκατ. που ήταν ο αρχικός προϋπολογισμός, το τηλεσκόπιο χαρακτηρίσθηκε «τραγικά αποτυχημένο», αφού έπασχε από… μυωπία.
Χρειάστηκαν μια επανδρωμένη αποστολή το 1993 με το Endeavour και 5 διαστημικοί περίπατοι του πληρώματος για να αποκτήσει τη «διεισδυτική όραση» που υποτίθεται πως θα είχε εξαρχής.
Εκτοτε, ακολούθησαν άλλα τέσσερα διαστημικά «ταξίδια» με προορισμό το Hubble – το 1997, το 1999, το 2002 και το 2009. Από αυτά, μάλιστα, η τελευταία αποστολή είχε αρχικά αναβληθεί επ’ αόριστον, παρ’ όλο που ήταν απαραίτητη για να επεκταθεί η διάρκεια «ζωής» του τηλεσκοπίου. Ο λόγος ήταν το δυστύχημα του διαστημικού λεωφορείου Columbia το 2003, το οποίο έκανε τη NASA επιφυλακτική στο να αναλάβει το ρίσκο επιδιόρθωσης του Hubble. Μία καμπάνια, όμως, στις ΗΠΑ, στο πλαίσιο της οποίας χιλιάδες μαθητές «βομβάρδισαν» με επιστολές τα μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου, έκανε τη διαστημική υπηρεσία να αναθεωρήσει την απόφασή της.
Από το 2018 θα συνεργάζεται με τον «διάδοχο» του James Webb
Αν το Hubble παρουσίαζε ξανά κάποια βλάβη, θεωρητικά τουλάχιστον θα μπορούσε να επισκευασθεί και πάλι στο Διάστημα, όπως έγινε και στο παρελθόν. Ωστόσο, η απόσυρση των αμερικανικών διαστημικών λεωφορείων καθιστά εντελώς απίθανο ένα τέτοιο σενάριο, κάτι που σημαίνει πως οποιοδήποτε πρόβλημα στη λειτουργία του πιθανότατα θα συνεπαγόταν το τέλος της «ζωής» του. Από την άλλη μεριά, μία μελέτη που έκανε η ΝΑSΑ το 2013 έδειξε πως η κατάσταση των οργάνων και των υποσυστημάτων του είναι σε τόσο καλή κατάσταση, που το τηλεσκόπιο θα συνεχίσει να κάνει εντυπωσιακές ανακαλύψεις το λιγότερο έως το 2020.
Αν επιβεβαιωθεί αυτή η εκτίμηση, τότε το Hubble από το 2018 θα συνεργάζεται στο Διάστημα με τον «διάδοχό» του – το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, που θα εκτοξευθεί εκείνη τη χρονιά. Καθώς το James Webb θα λειτουργεί κατά βάσιν στο υπέρυθρο φάσμα και το Hubble στο ορατό και το υπεριώδες, παρατηρώντας τα ίδια αντικείμενα ή περιοχές στο σύμπαν, τα δύο διαστημικά τηλεσκόπια θα προσφέρουν πληρέστερη εικόνα στους επιστήμονες.
Το James Webb (JWST) αναπτύσσεται από τη NASA με τη συμβολή της ευρωπαϊκής και της καναδικής διαστημικής υπηρεσίας, ενώ αναμένεται να κοστίσει 8,8 δισ. δολάρια. Εκτός από την αποτύπωση ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας κυρίως στο υπέρυθρο φάσμα, θα διαφέρει από το Hubble στο ότι θα διαθέτει πολύ μεγαλύτερο κάτοπτρο (με διάμετρο 6,5 μέτρων), με συνέπεια να μπορεί να «βλέπει» μακρύτερα στο Διάστημα και επομένως ακόμη πιο πίσω στον χρόνο. Συνεπώς, η «όρασή» του θα προσφέρει στοιχεία για το σύμπαν όταν βρισκόταν σε ηλικία μόλις 100-250 εκατομμύρια χρόνια, σε αντίθεση με τα 800 εκατομμύρια έως το 1 δισεκατομμύριο χρόνια μετά τη Μεγάλη Εκρηξη, που ήταν το όριο του «προκατόχου» του.