Το καλοκαίρι του 1856, εργάτες που πραγματοποιούσαν χωματουργικές εργασίες ανακάλυψαν ένα πολύ παράξενο κρανίο. Βρισκόμαστε τρία χρόνια πριν από τη δημοσίευση του έργου του Δαρβίνου «Η καταγωγή των ειδών» και την περίοδο όπου επικρατούσε η άποψη ότι οι πρόγονοί μας ανέκαθεν έμοιαζαν με εμάς, από την εποχή του Αδάμ και της Εύας.
Πολλές ερμηνείες δόθηκαν για την προέλευση του κρανίου, αλλά η πιο πειστική ήταν αυτή του Βρετανού γεωλόγου Ουίλιαμ Κινγκ, ο οποίος έφερε στο προσκήνιο μια σημαντική υπόθεση: ότι τα οστά ανήκαν σε ένα άλλο είδος, ένα διαφορετικό είδος ανθρώπου.
Το 1864 ο Κινγκ δημοσίευσε εργασία στην οποία αναφέρεται σαφώς σε ένα νέο είδος ανθρώπου, που πλέον έχει αφανιστεί. Και του έδωσε το όνομα της κοιλάδας όπου είχαν βρεθεί τα οστά. Αυτός ήταν ο πρώτος άνθρωπος του Νεάντερταλ που βρέθηκε ποτέ. Στην εργασία του περιγράφει τον παράξενο άνθρωπο με μεγάλη ακρίβεια, δίνοντας έμφαση στο μεγάλο και εξογκωμένο του μέτωπο, τονίζοντας, μάλιστα, ότι από αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του μπορούσε κανείς να συμπεράνει «ηθικό σκότος» και βλακεία.
Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος του Νεάντερταλ, που αφανίστηκε εξαιτίας ανεξέλεγκτων δυνάμεων, ανακαλύφθηκε 40.000 χρόνια αργότερα, για να κακοποιηθεί εκ νέου.
Είναι γεγονός ότι και οι Νεάντερταλ, όσο και αν πρόκειται για εξαφανισμένο είδος, είναι με τον δικό τους τρόπο άνθρωποι. Είναι διακλάδωση στο δικό μας οικογενειακό δένδρο. Προφανώς είχαμε έναν κοινό πρόγονο, σε κάποιο σημείο μέσα στον χρόνο, πριν από 500.000 έως 750.0000 χρόνια και από εκεί και πέρα η εξελικτική μας πορεία ακολούθησε διαφορετική κατεύθυνση. Εμείς εξελιχθήκαμε στην Αφρική, ενώ οι Νεάντερταλ εξακολούθησαν να ζουν στην Ευρώπη και την Ασία επί 300.000 χρόνια. Ή ίσως και μέχρι 60.000 χρόνια. Η απάντηση, βέβαια, σε αυτό εξαρτάται από τον ποιον θα ρωτήσεις, καθώς η μελέτη της καταγωγής του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από εντονότατες διαφωνίες και η πιο απλή ερώτηση μπορεί να τύχει πολλαπλών απαντήσεων. Αυτό που είναι πιο σαφές είναι ότι πριν από 40.000 χρόνια, καθώς η δική μας εξελικτική διακλάδωση επεκτάθηκε και κατέλαβε την Ευρασία, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν. Πιθανώς να χρησιμοποιήσαμε τις ανώτερες διανοητικές μας ικανότητες και να αποστερήσαμε από τους Νεάντερταλ τους πόρους για την επιβίωσή τους, ίσως απλώς να τους σκοτώσαμε όλους.
Οποιος και αν είναι ο μηχανισμός αυτής της λεγόμενης «αντικατάστασης», γνωρίζουμε ότι με κάποιον τρόπο το δικό μας είδος ήταν καλύτερο από το δικό τους. Αλλωστε, εμείς παραμένουμε επί της Γης, ενώ αυτοί αφανίστηκαν μόλις μας συνάντησαν. Ωστόσο, οι Νεάντερταλ δεν ήταν οι κουτοί που πάντα πιστεύαμε. Η επαναξιολόγηση των ευρημάτων ερευνών τη χρονιά που πέρασε υποδεικνύει ότι οι Νεάντερταλ είχαν πολλά κοινά σημεία με τους συγχρόνους τους Homo sapiens στην Αφρική.
Αλλωστε, οι Νεάντερταλ έκαναν πολλά από αυτά που μας προσδιορίζουν ως ανθρώπους. Εθαβαν τους νεκρούς τους, έφτιαχναν κοσμήματα και είχαν εξειδικευμένα εργαλεία. Παρασκεύαζαν ώχρα και άλλες χρωστικές, πιθανώς για να χρωματίσουν τα πρόσωπά τους ή τα σώματά τους.
Επίσης, η ανατομία της τραχείας τους υποδεικνύει ότι είχαν την ικανότητα του λόγου. Παρασκευάζαν επίσης κόλλα από κορμούς δένδρων, κάτι που επέβαλλε τη θέρμανση του κορμού σε πολύ υψηλή θερμοκρασία, διαδικασία που, σύμφωνα με τους ειδικούς, συνεπάγεται και την ύπαρξη κεραμικού δοχείου. Οι Νεάντερταλ συγκέντρωναν το φτέρωμα πουλιών για αισθητικούς ή τελετουργικούς λόγους, ενώ γνωρίζουμε ότι μπορούσαν να διαχειρίζονται τα εδάφη στα οποία κατοικούσαν.