Η Σίσι Βάλιν, δημοσιογράφος και συγγραφέας, επέστρεφε το 2017 από το Σικάγο στη Στοκχόλμη. Το μόνο που σκεπτόταν ήταν οι εξελίξεις στις ΗΠΑ: η διαπόμπευση του Χάρβεϊ Ουάινσταϊν μετά την αποκάλυψη των πράξεών του. Ενιωθε ότι το #MeToo είχε αποκτήσει δυναμική και ότι προσεχώς οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο θα κατήγγελλαν εκείνους που τις κακοποιούσαν.
Μία εβδομάδα αργότερα ανάρτησε στο Instagram μία φωτογραφία της, με την οποία ενημέρωνε τις δεκάδες χιλιάδες ακολούθων της ότι «ο Φρέντρικ Βιρτάνεν, ισχυρός άνδρας των ΜΜΕ, με νάρκωσε και με βίασε το 2006». Παρά την πάροδο μιας τετραετίας, δεν έχουν ασκηθεί διώξεις εναντίον του Βιρτάνεν για το συμβάν, που ο ίδιος αρνείται, ενώ η Βάλιν κινδυνεύει με φυλάκιση.
Μετά την ανάρτησή της ο Βιρτάνεν κατήγγειλε τη Βάλιν στην αστυνομία, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί για συκοφαντική δυσφήμηση. Την ίδια πρακτική ακολούθησαν και πολλοί άλλοι Σουηδοί, με αποτέλεσμα την καταδίκη τουλάχιστον 12 γυναικών που δημοσιοποίησαν τις προσωπικές εμπειρίες στο πλαίσιο του #ΜeToo. Η Βάλιν σήμερα αντιμετωπίζει νέες διώξεις εξαιτίας της κυκλοφορίας ενός βιβλίου στο οποίο περιγράφει τις εμπειρίες της, χωρίς να κατονομάζει τον βιαστή της. Aν καταδικαστεί, η κυβέρνηση θα κατάσχει τα απούλητα αντίτυπά του.
Η Σουηδία θεωρείται δικαιωματικά η παγκόσμια φεμινιστική πρωτεύουσα. Χορηγεί γονική άδεια 480 ημερών, τα πάρκα της είναι γεμάτα με μπαμπάδες που σπρώχνουν τα καροτσάκια των μωρών τους, θεωρητικά οι ερωτικές συνευρέσεις είναι μόνο συναινετικές και η κυβέρνηση αυτοπροσδιορίζεται ως «φεμινιστική». Τα στοιχεία που είδαν το φως στο σουηδικό #ΜeToo σκιαγραφούν μια διαφορετική εικόνα. Περισσότερες από 60.000 γυναίκες δημοσιοποίησαν τις προσωπικές τους ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης. Η ιδιαιτερότητα, όμως, του σουηδικού #ΜeToo έγκειται στο ότι όλες οι καταγγελίες έγιναν ανωνύμως. Λίγες γυναίκες θέλησαν να αναγνωριστούν ως θύματα και ελάχιστοι από τους καταγγελλόμενους άνδρες κατονομάστηκαν.
Η ηθοποιός Σοφία Ελιν υπήρξε η επικεφαλής του #MeToo των Σουηδών ηθοποιών. Δημιούργησε μια κλειστή ομάδα στο Facebook, όπου καταγράφηκαν οι εμπειρίες των συναδέλφων τους με «ονοματεπώνυμο». Παρότι και η Ελιν είχε τη δική της οδυνηρή εμπειρία, θεώρησε ότι ήταν εφικτή η συστημική αλλαγή, χωρίς την ασχήμια του αμερικανικού #MeToo. «Δεν μπορούμε να δικάζουμε διαπομπεύοντας. Εχουμε εμπιστοσύνη ότι το σουηδικό σύστημα θα επιλύσει το πρόβλημα», έλεγε. Μετά τη δημοσίευση κάποιων μαρτυριών στις εφημερίδες, η ομάδα της οργάνωσε τη θεατρική ανάγνωση άλλων καταγγελιών παρενόχλησης και κακοποίησης. Σε αυτήν παρέστησαν η βασίλισσα της Σουηδίας και η διάδοχος του θρόνου, ενώ και ο πρωθυπουργός εξέφρασε την υποστήριξή του στο κίνημα.
Τα πράγματα για τη Βάλιν εξελίχθηκαν διαφορετικά. Το δικαστήριο, στην πρώτη της δίκη το 2019, ήταν γεμάτο νεαρές γυναίκες που είχαν έρθει από όλη τη Σουηδία για να τη στηρίξουν. Οι δικαστές, όμως, κώφευσαν επιδεικτικά σε όλες τις μαρτυρίες, ακόμη και γυναικών που είχαν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες από τον Βιρτάνεν.
Η χαρακτηριστική περίπτωση της δημοσιογράφου και συγγραφέως Σίσι Βάλιν, η οποία κατήγγειλε τον ισχυρό άνδρα των ΜΜΕ Φρέντρικ Βιρτάνεν για βιασμό και το «πληρώνει» ακριβά.
Η υπόμνηση της έδρας
Η κατάθεση της Βάλιν έγινε με τη διαρκή υπόμνηση της έδρας να μην αναφέρει λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως συκοφαντικές για τον Βιρτάνεν. Μετά την πρωτόδικη καταδίκη της, η επαγγελματική σταδιοδρομία της Βαλίν κατέρρευσε. Εχασε την επιφυλλίδα της σε εφημερίδα και δέχθηκε μαζί με τον άνδρα της επίσκεψη κοινωνικής λειτουργού ύστερα από ανώνυμη καταγγελία ότι ήταν «ακατάλληλοι γονείς». Για την καθεστηκυία τάξη της φεμινιστικής Σουηδίας η Βάλιν μετατράπηκε σε παρία. Η συμπεριφορά της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγινε ακραία, με αναρτήσεις – διατριβές για κάθε «καυτό» θέμα, από την ταυτότητα φύλου μέχρι την κουλτούρα της ακύρωσης, που κατέληγαν σε ομηρικούς καβγάδες. Κατηγορήθηκε ότι προσπαθούσε να προσελκύσει την προσοχή, ανάθεμα για τη σουηδική κοινωνία.
Η Σουηδία δεν είναι Αμερική. Είναι μια διαφορετική κοινωνία που έχει οικοδομηθεί πάνω στη συλλογικότητα και στη συναίνεση, όπου οι δάσκαλοι ενισχύουν στα παιδιά την ενσυναίσθηση και την ανάγκη κατανόησης της κατάστασης των άλλων. Το να είσαι παρίας σε μία τέτοια κοινωνία είναι διαφορετικό από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει πολύ βαρύτερες συνέπειες. H αυστηρή νομοθεσία για τη συκοφαντική δυσφήμηση αντικατοπτρίζει την εξέχουσα σημασία που έχει η προστασία των δικαιωμάτων που επιτρέπουν στο άτομο να παραμείνει μέρος της συλλογικότητας.
Το βιβλίο της Βάλιν
Η Βάλιν αναγκάστηκε να πληρώσει με δικούς της πόρους την έκδοση του βιβλίου της, γιατί ο εκδότης της δεν ήθελε να περιέχει οτιδήποτε που θα μπορούσε να θεωρηθεί δυσφημιστικό. Αμέσως μετά την κυκλοφορία του ο Βιρτάνεν, παρότι δεν τον κατονόμαζε, κατέθεσε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση. Αν η Βάλιν χάσει τη νέα δίκη, τα απούλητα αντίτυπα του βιβλίου θα κατασχεθούν. Η ίδια κινδυνεύει με διετή φυλάκιση για δυσφήμηση και με ακόμη δύο έτη, από το εφετείο, για τις αναρτήσεις στο Instagram. Ο δικηγόρος της, που ειδικεύεται στις υποθέσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, θεωρεί ότι η δίκη αφορά την ελευθερία του λόγου και πιθανώς να φθάσει ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
Περιμένοντας την έναρξη της πρώτης ακροαματικής διαδικασίας, η Βάλιν παραμένει μόνη. Σήμερα, ωστόσο, εκατομμύρια Σουηδοί παρακολουθούν τι θα συμβεί σε αυτήν τη δύσκολη, επίμονη, ίσως και επικίνδυνη, σύμφωνα με κάποιους, γυναίκα. Η εξιστόρηση της οδυνηρής εμπειρίας, όσα προβλήματα και αν της προκάλεσε, της γαλήνεψε τη σκέψη. H Eλιν ομολογεί ότι και η ίδια θα ήθελε να νιώθει αυτή τη γαλήνη. «Ισως πρέπει να καταγγείλουμε όσα φρικτά βιώσαμε μεγαλοφώνως», τονίζει. «Πόσες χιλιάδες μπορούν να κλείσουν στη φυλακή;». Ισως να έχει φτάσει η στιγμή η φεμινιστική Σουηδία να βιώσει το δικό της πραγματικό #MeToo.