Το «θαλάσσιο χιόνι» είναι ταυτόσημο με την ιστορία των ωκεανών και της θαλάσσιας ζωής. Πρόκειται για την αδιάκοπη ροή «θανάτου και αποβλήτων» από την επιφάνεια των υδάτων στον πυθμένα. Δεν έχει το λευκό χρώμα που θα ανέμενε κανείς. Αντιθέτως είναι καφετί ή γκριζωπό και περιέχει κυρίως συσσωματώματα νεκρών μικροοργανισμών. Οι νιφάδες του δημιουργούνται από απειροελάχιστα τεμάχια νεκρών ζώων και φυτών, βλέννας, περιττωμάτων, σκόνης, αλλά και από μικρόβια και ιούς. Σήμερα η σύνθεση του «θαλάσσιου χιονιού» αντικατοπτρίζει τη ζωή στον πλανήτη, καθώς είναι ιδιαίτερα αισθητή η παρουσία μικροπλαστικών. Ινες και σφαιρίδια πολυαμίδης, πολυαιθυλενίου και τετραφθαλικού πολυαιθυλενίου αποτελούν συστατικά του «εμπλουτισμένου θαλάσσιου χιονιού».
Κάθε χρόνο, εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στους ωκεανούς. Αρχικά οι επιστήμονες εκτιμούσαν ότι τα σκουπίδια θα επέπλεαν και θα συγκεντρώνονταν σε μεγάλες επιπλέουσες «χωματερές». Μελέτες της θαλάσσιας επιφάνειας δείχνουν ότι αυτό συμβαίνει μόνο με το 1% των πλαστικών αποβλήτων. Ενα υπολογιστικό μοντέλο έδειξε ότι το 99,8% των πλαστικών που κατέληξε στη θάλασσα από το 1950 έως σήμερα, βυθίστηκε εκατοντάδες μέτρα από την επιφάνεια. Στον θαλάσσιο πυθμένα βρέθηκαν περίπου 10.000 φορές περισσότερα μικροπλαστικά από αυτά που ρυπαίνουν την επιφάνεια.
Το «θαλάσσιο χιόνι» συνιστά μια από τις βασικές διόδους που συνδέουν την επιφάνεια με τον πυθμένα και συμβάλλει στη ρύπανση ακόμα και των βαθέων υδάτων από μικροπλαστικά, διαταράσσοντας την τροφική αλυσίδα, αλλά και τους φυσικούς κύκλους άνθρακα των ωκεανών, δηλαδή το σύστημα ψύξης του πλανήτη.
Η διαδικασία
Στην επιφάνεια της θάλασσας υπάρχουν φυτοπλαγκτόν, ζωοπλαγκτόν, άλγες, βακτήρια και μικροοργανισμοί. Καθώς αυτά τα μικρόβια μεταβολίζουν, παράγουν πολυσακχαρίτες, ένα παχύρρευστο τζελ όπου συγκεντρώνονται νεκροί μικροοργανισμοί, άμμος, μικροπλαστικά, δημιουργώντας μεγαλύτερες νιφάδες. Αυτές καθιζάνουν με διαφορετικές ταχύτητες στον πυθμένα: οι μικρότερες κινούνται πολύ αργά, ενώ οι μεγαλύτερες και βαρύτερες με σημαντική ταχύτητα.
Υπολογιστικό μοντέλο έδειξε ότι το 99,8% των πλαστικών που κατέληξε στη θάλασσα από το 1950 έως σήμερα βυθίστηκε εκατοντάδες μέτρα από την επιφάνεια.
Το πλαστικό στη θάλασσα αποσυντίθεται. Ακόμα και ένα μπουκάλι γάλα θα μετατραπεί σε μικροπλαστικά, τα οποία δημιουργούν βιομεμβράνες όπου εγκαθίστανται αποικίες μικροβίων. Αυτές με τη σειρά τους μεταβάλλουν τη φυσική πλευστότητα του πλαστικού. Ομως, όπως οι βιομεμβράνες καταβυθίζονται, τα μικροπλαστικά μπορούν να αναδυθούν εκ νέου στην επιφάνεια, δημιουργώντας ένα φαινόμενο «γιο γιο» στη στήλη ύδατος. Η σημασία του φαινομένου της διαρκούς μετακίνησης των μικροπλαστικών στη στήλη ύδατος είναι πολύ μεγάλη, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι πολλά θαλάσσια είδη καθημερινά πραγματοποιούν ένα αδιάκοπο ταξίδι από τα μικρότερα στα μεγαλύτερα βάθη και αντίστροφα. «Στην πραγματικότητα όλα αυτά τα είδη τρέχουν έναν μαραθώνιο, ημέρα και νύχτα» επισημαίνει ο δρ Γκουιγιέρμ Φερέιρα, του Ομοσπονδιακού Γεωργικού Πανεπιστημίου του Περναμπούκο στη Βραζιλία. Αραγε αυτή η αέναη κίνηση συμβάλλει στη μεταφορά των μικροπλαστικών και τη συσσώρευσή τους στον πυθμένα;
Οι ερευνητές πραγματοποίησαν αναλύσεις σε καλαμάρια βαμπίρ και άλλα είδη, που ζουν σε μικρότερα βάθη, σε τροπική περιοχή του Ατλαντικού. Πράγματι ανίχνευσαν μεγάλες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών στο πεπτικό τους σύστημα. Για κάποια είδη που τρέφονταν με ψάρια και κωπήποδα, τα οποία είναι γνωστό ότι καταναλώνουν μικροπλαστικά, το εύρημα ήταν αναμενόμενο. Η αποκάλυψη έγκειται, ωστόσο, στο ότι στα καλαμάρια βαμπίρ, τα οποία ζουν σε μεγάλα βάθη, όπου τα μικροπλαστικά είναι λιγότερα, οι συγκεντρώσεις ήταν ακόμα υψηλότερες. Οι ερευνητές απέδωσαν την παραδοξότητα στο γεγονός ότι τα καλαμάρια βαμπίρ τρέφονται με «θαλάσσιο χιόνι» και ιδιαίτερα με τις παχύτερες νιφάδες, γεμίζοντας το στομάχι τους με μικροπλαστικά. «Είναι μια ανησυχητική πραγματικότητα», τονίζει ο δρ Φερέιρα.
Στη «ζώνη του λυκόφωτος»
Οι ερευνητές εντόπισαν πλαστικά, κυρίως ίνες και χάντρες, στο πεπτικό σύστημα πολλών ειδών ψαριών που μετακινούνται διαρκώς στη μεσοπελαγική ζώνη, δηλαδή μεταξύ βάθους 200 έως 1.067 μέτρων, η οποία ονομάζεται και «ζώνη του λυκόφωτος». Κάποιες αποικίες μικροβίων που εγκαθίστανται στα μικροπλαστικά δημιουργούν βιοφωταύγεια, προσελκύοντας τα ψάρια σαν μαγνήτης.
Οταν τα καλαμάρια βαμπίρ θα ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους, όπως και χιλιάδες άλλα είδη, θα μετατραπούν και αυτά με τη σειρά τους σε «θαλάσσιο χιόνι». Τα μικροπλαστικά, όμως, που περνούν μέσα από το πεπτικό τους σύστημα, θα μείνουν και θα εξακολουθήσουν να επικάθονται στον πυθμένα των ωκεανών, δημιουργώντας ένα στρώμα που θα παραμείνει πολύ χρόνο αφού ο άνθρωπος πάψει να υπάρχει.