Μην πανικοβάλλεστε. Η οπή που βλέπετε, ούτε κινείται, ούτε μεγαλώνει, ούτε διαστέλλεται. Δεν πρόκειται να σας καταπιεί το σκοτάδι. Στην πραγματικότητα είναι μια στατική εικόνα με μια εξαιρετική ικανότητα. Μας αποκαλύπτει σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο που ο εγκέφαλος και τα μάτια μας «προσλαμβάνουν» τον κόσμο που μας περιβάλλει.
Στο πλαίσιο μελέτης, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Frontiers in Human Neuroscience, ψυχολόγοι πρόβαλαν την οφθαλμαπάτη σε 50 άνδρες και γυναίκες με φυσιολογική όραση. Χρησιμοποιώντας έναν υπέρυθρο οφθαλμικό ιχνηλάτη, διαπίστωσαν ότι όσο εντονότερη ήταν η αντίδραση του εθελοντή στην εικόνα, τόσο μεγαλύτερη ήταν η διαστολή της κόρης του ματιού του. Κάποιοι εθελοντές, ωστόσο, δεν μπορούσαν να αντιληφθούν την οφθαλμαπάτη.
Οι κόρες των ματιών προσαρμόζονται στις συνθήκες φωτός του περιβάλλοντος χώρου. Διαστέλλονται όταν είναι σκοτεινά, ώστε να «συλλάβουν» περισσότερο φως, και συστέλλονται όταν βρίσκονται σε φωτεινό περιβάλλον για να αποτρέψουν την υπερέκθεση.
Οταν κοιτάμε την οφθαλμαπάτη, η οπή δεν γίνεται πιο σκοτεινή. Η αντίληψη, όμως, ότι αυτό συμβαίνει, ήταν αρκετή για να διασταλούν οι οφθαλμικές κόρες των εθελοντών. «Δεν υπάρχει λόγος οποιασδήποτε μεταβολής της κόρης του ματιού, επειδή σε αυτήν την εικόνα δεν μεταβάλλεται τίποτα», εξηγεί ο Μπρούνο Λενγκ, καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Οσλο και συντάκτης της μελέτης. «Προφανώς, η διαστολή της κόρης οφείλεται σε κάποια αλλαγή που συντελείται στον εγκέφαλο».
Οι επιστήμονες εικάζουν ότι η οφθαλμαπάτη λειτουργεί επειδή η βαθμίδωση στην κεντρική οπή δημιουργεί την εντύπωση πως ο θεατής εισέρχεται σε κάποια σκοτεινή σήραγγα ή τρύπα. Αυτό άμεσα πυροδοτεί τη διαστολή της κόρης των οφθαλμών του. Το 14% των εθελοντών που συμμετείχαν στη μελέτη δεν αντιλήφθηκε καθόλου την οφθαλμαπάτη. Ο δρ Λενγκ υποθέτει ότι αυτοί οι άνθρωποι είδαν μόνο τη δισδιάστατη εικόνα.
Τα συμπεράσματα της νέας μελέτης συνάδουν με εκείνα έρευνας του 2012, κατά την οποία ο δρ Λενγκ και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι η οφθαλμαπάτη Αsahi, που μοιάζει με την ηλιακή λάμψη όταν καλύπτεται μερικώς από δένδρα ή σύννεφα, προκάλεσε, επίσης, συστολή της κόρης των οφθαλμών των εθελοντών.
Ο δρ Ντέιλ Περβές, νευροεπιστήμων και επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ντιουκ, ο οποίος μελετά την οπτική αντίληψη, επισημαίνει: «Η νέα μελέτη αποδεικνύει την ύπαρξη αντίδρασης στη φυσιολογία μας από την εντύπωση ενίσχυσης του σκότους».
Η διαστολή της μαύρης τρύπας είναι το αποτέλεσμα της στρατηγικής του εγκεφάλου μας να πλοηγηθεί σε έναν αβέβαιο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Ο δρ Λενγκ υποστηρίζει ότι οι οφθαλμοί είναι εξοπλισμένοι με έναν δικό τους εγκέφαλο. «Οταν κοιτάμε, το μάτι “προσλαμβάνει” μία σκηνή. Ο εγκέφαλος αναλύει άμεσα αυτό που βλέπει και προσθέτει στοιχεία δημιουργώντας ένα πιθανό σενάριο, στο οποίο προσαρμόζεται», εξηγεί.
Ενα ακόμη γνωστό παράδειγμα ίδιας αντίδρασης είναι το «Φόρεμα», μια φωτογραφία που έγινε viral, πυροδοτώντας το 2015 ατέρμονες συζητήσεις για το χρώμα, αν, δηλαδή, ήταν λευκό και χρυσό ή μπλε και μαύρο. Ο δρ Λενγκ θεωρεί ότι η οφθαλμαπάτη με τα χρώματα του φορέματος είναι, κατά πάσα πιθανότητα, το σημαντικότερο πείραμα που έγινε μέχρι σήμερα, το οποίο επιβεβαιώνει την άποψή του σχετικά με τη λειτουργία τέτοιων εικόνων. Οπως και με τη μαύρη οπή που διαστέλλεται, έτσι και με το φόρεμα ο εγκέφαλός μας κάνει διάφορες υποθέσεις σχετικά με τις χρωματικές αποχρώσεις βάσει των εμπειριών του παρελθόντος. Στη διαδικασία διαδραματίζει κομβικό ρόλο η εξελικτική μας ιστορία.
«Οι πληροφορίες που προσλαμβάνουμε από τον περιβάλλοντα κόσμο είναι απροσδιόριστες», υπογραμμίζει ο δρ Λενγκ. «Ο εγκέφαλος διαρκώς προσπαθεί να μαντέψει τι βλέπει, ώστε να καταλήξει στο πιο σωστό συμπέρασμα. Ομως, η ίδια ακριβώς πληροφορία μπορεί να ερμηνευτεί κατά πολλούς και διαφορετικούς τρόπους».
Οφθαλμαπάτες σαν της οπής που διαστέλλεται, γεννούν ερωτήματα μήπως, συνολικά, η οπτική μας αντίληψη συνιστά «παραίσθηση». «Οτιδήποτε αντιλαμβανόμαστε είναι ασύνδετο με τη φυσική πραγματικότητα του κόσμου που μας περιβάλλει. Αυτό συμβαίνει με οτιδήποτε βλέπουμε, είτε πρόκειται για το μήκος μιας γραμμής, ένα χρώμα ή την ένταση του φωτός», εξηγεί ο δρ Περβές.
«Αρα, οι οφθαλμαπάτες, στην πραγματικότητα, δεν μας παραπλανούν. Αντιθέτως, συμβάλλουν στην αποκάλυψη της ακριβούς λειτουργίας του εγκεφάλου του οφθαλμού μας, επιδεικνύοντας τα διαφορετικά ενδεχόμενα μεταξύ αυτού που ακριβώς βλέπουμε και αυτού που πραγματικά υφίσταται».
Μία υπόθεση του δόκτορος Λενγκ είναι ότι ο εγκέφαλος προσπαθεί να προβλέψει το μέλλον. Η μετάδοση ενός ερεθίσματος, όπως το φως, από τα αισθητήρια όργανα μέχρι τον εγκέφαλο, που θα το επεξεργαστεί, θα το κατανοήσει και θα χρησιμοποιήσει την πληροφορία, απαιτεί χρόνο. Οταν, λοιπόν, ο εγκέφαλος καταφέρει να συλλάβει το παρόν, έχει περάσει ώρα και ο κόσμος έχει αλλάξει. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, ο εγκέφαλος μας να προσπαθεί να προβλέψει λίγο το μέλλον, για να συλλάβει το παρόν.
Η αντίληψη της οφθαλμαπάτης με τη διαστολή της μαύρης τρύπας είναι το αποτέλεσμα της στρατηγικής του εγκεφάλου μας να πλοηγηθεί σε έναν αβέβαιο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Αυτή αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης, με βασικό στόχο να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι προφανώς ένα εξελικτικό προνόμιο, όπως, για παράδειγμα, η διαστολή της κόρης των ματιών όταν αναμένουμε πως εισέλθουμε σ’ ένα σκοτεινό μέρος.
«Πρόκειται στην πραγματικότητα για φιλοσοφικό αξίωμα», καταλήγει ο δρ Λενγκ. «Ζούμε σε μια εικονική πραγματικότητα, η οποία, ωστόσο, είναι εξαιρετικά χρήσιμη». Η ιδιαιτερότητα, λοιπόν, του οργανισμού να αντιδρά σε συνθήκες που δεν είναι πραγματικές, αλλά προβλέπει ότι πιθανώς να γίνουν τέτοιες, δεν συνιστά ελάττωμα, αλλά απλώς ένα χαρακτηριστικό. Αν, λοιπόν, ανακαλύψετε ότι ζείτε, όπως όλοι δηλαδή, σε μια οφθαλμαπάτη, μην ανησυχήσετε…