Το τέλος της πρωθυπουργίας της Λιζ Τρας σφραγίστηκε το μεσημέρι της Πέμπτης σε σύσκεψη ανωτάτων στελεχών των Συντηρητικών. Η τύχη της είχε, όμως, κριθεί τελεσίδικα τρεις εβδομάδες νωρίτερα, όταν το χρηματιστήριο και η αγορά συναλλάγματος απέρριψαν το νέο της δημοσιονομικό πρόγραμμα, τορπιλίζοντας τη στερλίνα και τις μετοχές βρετανικών επιχειρήσεων.
Η άμεση καταδίκη της πολιτικής φοροαπαλλαγών της Τρας από τις αγορές θρυμμάτισε την εικόνα της, υποβάθμισε την αξιοπιστία της Βρετανίας στα μάτια των επενδυτών, αύξησε τα επιτόκια στεγαστικών δανείων, οδήγησε σε πτώση το εθνικό νόμισμα και υποχρέωσε την Τράπεζα της Αγγλίας να παρέμβει προκειμένου να στηρίξει τα βρετανικά ομόλογα.
Η αντίδραση των αγορών υπήρξε πολύ σημαντικότερος παράγοντας στην παραίτηση Τρας, από ό,τι οι ηχηρές παραιτήσεις μελών του υπουργικού συμβουλίου και οι ανησυχίες της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Για τον λόγο αυτό ηγέτες σε όλο τον κόσμο παρακολουθούν την αναταραχή στη Βρετανία, ανήσυχοι για τη σταθερότητα της βρετανικής οικονομίας. Τα επιτόκια, το ενεργειακό κόστος και ο πληθωρισμός αυξάνονται σε όλο τον κόσμο. Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν όλοι θα ήταν μια εξάπλωση της βρετανικής πολιτικής ασθένειας σε άλλες δυτικές οικονομίες.
Οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι ο ισχυρισμός της Τρας ότι οι αγορές ακολουθούν παγκόσμια τάση και δεν επηρεάσθηκαν από τις φοροελαφρύνσεις της είναι ορθός. Κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο αυξάνουν τα επιτόκια για να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό. Η Τρας καλλιέργησε, όμως, παραδοσιακά εικόνα ιεραποστόλου των αρχών της ελεύθερης αγοράς, πιστή στις επιταγές της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Οι φοροαπαλλαγές της την κατέστησαν μοναδική μεταξύ των ηγετών μεγάλων οικονομιών, που μάχονται κατά του πληθωρισμού, ενώ ουδέποτε απολογήθηκε για την πολιτική της.
Το μοιραίο σφάλμα
Ηγέτες κρατών σε όλο τον κόσμο παρατηρούν με ανησυχία την αναταραχή στη Βρετανία, ελπίζοντας ότι η πτώση της κυβέρνησης δεν αποτελεί οιωνό τέτοιων εξελίξεων και σε άλλες χώρες.
«Η αλλαγή δεν βρίσκει σύμφωνους τους πάντες», είχε πει η Τρας στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος πριν από μία εβδομάδα. Το μοιραίο σφάλμα της υπήρξε, σύμφωνα με ειδικούς, η ακλόνητη πίστη της ότι η Βρετανία θα μπορούσε να αντιστρέψει τους κανόνες των αγορών, προτείνοντας μεγάλες μειώσεις στη φορολογία, χωρίς αντίστοιχες περικοπές κρατικών δαπανών.
«Επρόκειτο για συνδυασμό κακής δημοσιονομικής συγκυρίας στη λάθος χρονική στιγμή», λέει ο καθηγητής Οικονομικών του Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, Τζόναθαν Πορτς. Ο καθηγητής καταγγέλλει «θεσμικό βανδαλισμό» από μέρους της Τρας, με την πρωθυπουργό και τον υπουργό Οικονομικών Κουάσι Κουαρτένγκ να ανακοινώνουν μεγάλες φοροαπαλλαγές, εν αγνοία του αρμόδιου κυβερνητικού φορέα: του Γραφείου Προϋπολογισμού.
Ο Κουαρτένγκ, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ με διδακτορικό στην ιστορία οικονομικών κρίσεων, απέρριψε αρχικά την αντίδραση των αγορών ως παροδικό φαινόμενο. Το πολιτικό «μανιφέστο», το οποίο έχει συγγράψει από κοινού με την Τρας, επαινεί την ελεύθερη αγορά και συμπεριλαμβάνει τους Βρετανούς «μεταξύ των πλέον οκνηρών κατοίκων του πλανήτη».
Το πότε –και το εάν– η Βρετανία θα ανακάμψει πλήρως από την παρούσα περίοδο πολιτικής και οικονομικής αναταραχής παραμένει άγνωστο. Σχεδόν όλες οι προγραμματισμένες φοροελαφρύνσεις της κυβέρνησης έχουν ανασταλεί, ενώ ο επόμενος πρωθυπουργός δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να εφαρμόσει αυστηρή δημοσιονομική πολιτική και να περικόψει τις δαπάνες. Κάποιοι φοβούνται επάνοδο στη ζοφερή περίοδο λιτότητας των ετών Κάμερον, μετά την κρίση του 2008.
«Ο πρώην υπουργός Οικονομικών και διεκδικητής της αρχηγίας των Τόρις, Ρίσι Σούνακ, θα μπορούσε να σταθεροποιήσει την κατάσταση και να ηρεμήσει τις αγορές. Θα του ήταν, όμως, πολύ δύσκολο να δώσει μακροπρόθεσμες λύσεις, δεδομένης της κατάστασης στο εσωτερικό των Συντηρητικών», λέει ο Πορτς.
Η μακροπρόθεσμη ζημιά που υπέστη η πάλαι ποτέ άριστη φήμη της Βρετανίας στις αγορές είναι εμφανής, ακούγοντας επιφανείς οικονομολόγους να μιλούν για τη βρετανική οικονομία με τον ίδιο τρόπο όπως για την Ελλάδα και την Ιταλία.