Τα πλεονάσματα παραγωγής είναι τρόφιμα κατάλληλα για κατανάλωση, τα οποία καταστρέφονται. Εντοπίζονται σε όλα τα στάδια της αλυσίδας από την παραγωγή έως την τελική διάθεση, και η καταστροφή τους έχει σημαντικές περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Πρόσφατη μελέτη της Boston Consulting Group εκτιμά την αξία της σπατάλης σε 1,2 τρισ. δολάρια παγκοσμίως, με αυξητικές τάσεις. Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) εκτιμά το περιβαλλοντικό κόστος (εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, λειψυδρία και διάβρωση) στα 700 δισ. δολάρια.
Το πρόβλημα απασχολεί την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και τα Ηνωμένα Εθνη. Τόσο οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (Sustainable Development Goals) όσο και οι 20 αρχές του Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. θέτουν στόχους και παρακινούν για τη χάραξη αντίστοιχων πολιτικών. Τα ζητήματα κοινωνικής πρόνοιας και περιβάλλοντος έχουν πολύ υψηλή θέση στην ατζέντα και η σπατάλη τροφίμων σχετίζεται και με τα δύο.
Η αντίφαση αρχίζει και φαίνεται στην υλοποίηση. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε σχετική έκθεσή του παρατηρεί: «Εξίσου σημαντική είναι η ευθύνη των κρατών-μελών όσον αφορά τη σπατάλη τροφίμων. Είναι στο χέρι τους να ενθαρρύνουν ή να παρακωλύουν την πρόληψή της και τη δωρεά τροφίμων, αναλόγως του τρόπου με τον οποίο εφαρμόζουν τις διατάξεις της Ε.Ε. Μπορεί μάλιστα να υποστηριχθεί ότι η ευθύνη τους είναι ακόμη μεγαλύτερη».
Στην Ελλάδα, απέχουμε και από αυτήν τη συζήτηση. Δεν υπάρχει στρατηγική και μένουμε ουραγός στην Ευρώπη. Παραδείγματα άλλων κρατών (Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Πολωνία, Τσεχία, κ.ά.) όμως δείχνουν ότι η έμπρακτη συνεργασία κράτους και κοινωνίας των πολιτών φέρνει θετικά αποτελέσματα.
Για τη σπατάλη τροφίμων στην Ελλάδα δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Το ΙΟΒΕ σε σχετική μελέτη (Οκτώβριος 2017) παρουσίασε στοιχεία του FAO, με τη σπατάλη στην Ελλάδα να κυμαίνεται σε υπερδιπλάσια επίπεδα (4,9%-5,7%) σε σχέση με τον μέσον όρο της Ε.Ε. Πρόκειται για επίπεδα υψηλότερα ακόμα και σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσον όρο (3,8%-5,4%) στα περισσότερα έτη της εξεταζόμενης περιόδου (1996-2013). Σε απόλυτα μεγέθη αντιστοιχούν 196 κιλά σπατάλης τροφίμων τον χρόνο ανά άτομο.
Οι τράπεζες τροφίμων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη δραστηριοποιούνται πλέον των 20 ετών, ενώ η Ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων Ευρώπης (FEBA), στην οποία συμμετέχουν, είναι θεσμικός συνομιλητής της Ευρωπαϊκής Ενωσης και πολυεθνικών εταιρειών. Ολο και περισσότερες εταιρείες τροφίμων ευαισθητοποιούνται, ενώ και ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων στηρίζει τις τράπεζες τροφίμων. Το «Μπορούμε» (άλλη μία οργάνωση που ασχολείται με την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων) επίσης έχει έναν καινοτόμο μηχανισμό που αντέγραψαν και άλλα κράτη. Το WWF Ελλάς (World Wildlife Fund) αναδεικνύει την περιβαλλοντική διάσταση του θέματος.
Η κινητοποίηση των φορέων είναι σημαντική, αλλά οι πρωτοβουλίες παραμένουν αποσπασματικές. Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες διοχέτευσης πλεονασμάτων σε ομάδες που τα έχουν ανάγκη, αλλά γι’ αυτό χρειάζεται η ενεργός συμμετοχή της πολιτείας.
* Ο κ. Δημήτρης Νέντας είναι διευθυντής λειτουργιών της Τράπεζας Τροφίμων.