Καθώς μπαίνουμε σε λίγο στο νέο έτος 2019, αρκεί να αναλογιστεί κανείς τις διαδρομές του χρόνου. Πριν από 20 χρόνια συζητούσαμε για το Μιλένιουμ, τους Ολυμπιακούς, το μετρό και το Χρηματιστήριο. Πριν από 30 χρόνια, ζούσαμε το «βρώμικο ’89» σε ένα κόσμο που συγκλονιζόταν από την πτώση των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Πριν από 40 χρόνια υπογράφαμε τη συνθήκη ένταξης της Ελλάδος στην τότε ΕΟΚ. Πριν από μισόν αιώνα είχαμε τον Παπαδόπουλο και τον Παττακό. Και το 1959, πριν δηλαδή, από 60 χρόνια βιώναμε, ανάμεσα σε άλλα, αναπτυξιακό πυρετό. Το 1949, 70 χρόνια πίσω, ο Εμφύλιος είχε επισήμως τελειώσει.
Είναι πάντα επίφοβο να γενικεύει κανείς, γι’ αυτό θα αποφύγω υπερβολές που τείνουν σε θριαμβολογίες ή σε καταστροφολογίες. Οσα καλά έγιναν σε αυτή τη χώρα, και έγιναν πολλά, από το 1950 και μετά, τα γνωρίζουμε λίγο-πολύ, αν και η τάση της «εποχής της κρίσης» είναι να προβάλει παραμορφωτικούς καθρέφτες. Οσα στραβά έγιναν, επίσης τα γνωρίζουμε και είναι πολλά, αλλά και εδώ υπάρχει ηδονή στην ανάμνησή τους. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό, και αυτό δεν είναι μόνο η κριτική στάση απέναντι στα πράγματα και στον τρόπο που οι κοινωνίες αλλάζουν, αλλά, εντέλει, απέναντι στην ίδια τη δυνατότητα αλλά και στην επιθυμία της μεταβολής.
Οσα καλά έγιναν σε αυτήν τη χώρα, έγιναν επειδή υπήρξε σε μια ορισμένη συγκυρία ώθηση στις δυνάμεις δημιουργικής μεταβολής, ώθησης δηλαδή προς το μέλλον. Η διατύπωση ενός οράματος, που μπορεί να συγκινήσει, όπως το όραμα της ανάπτυξης το 1960, το όραμα του τουρισμού, το όραμα της μάχης κατά της φτώχειας και του αναλφαβητισμού, το όραμα της Ευρώπης, το όραμα του πλούτου προς χάριν της κοινωνικής ευημερίας, μπορούσε να γεννήσει τις αναγκαίες εκείνες συσπειρώσεις και τομές.
Αρκεί ένας ελάχιστος, πρόχειρος και φτωχός απολογισμός και μια εξίσου επιφανειακή θεώρηση του σήμερα, για να αντιληφθεί κανείς ότι αυτή η χώρα είναι θεσμικά καταρρακωμένη, ιδεολογικά σε σύγχυση και κοινωνικά στα όρια. Το θέμα είναι ότι, παρά τα φαινόμενα και την καλλιεργούμενη εικόνα της χώρας, την παρατεινόμενη, δηλαδή, μαζοχιστική αυτοταπείνωση, τα ταλέντα βρίθουν. Παρά το brain drain, υπάρχουν πολλοί, κυρίως νέοι, που μπορούν να μεταβάλουν την εικόνα. Προς το παρόν, όμως, επικρατεί το καθεστώς της σύγχυσης και της κατήφειας. Λογικά, το δημιουργικό κύμα από κάτω προς τα πάνω θα αρχίσει να χτυπά ολοένα και πιο απαιτητικά την πόρτα.