Πώς γίνεται μια λέξη μέσα στην παραφθορά της να συνεχίζει να κοσμεί κάθε ρητορική που την επιστρατεύει; Πώς καταφέρνει –παρά την αλλοίωσή της– να κινητοποιεί σύνολα ανθρώπων και να εμπνέει; Η έννοια της αλληλεγγύης το έχει κατακτήσει αυτό. Για τον πολύ απλό λόγο ότι αποτελεί την προαιώνια σύνδεση όλων των δογμάτων και κινημάτων.
Εκτείνεται από την εγγύτητα στον «πλησίον» του Ναζωραίου μέχρι τα πλεγμένα μπράτσα στις εργατο-φοιτητικές πορείες. Σε μια εποχή που η εσωστρέφεια, ο οικονομικός απομονωτισμός και ο ριζοσπαστισμός πάσης φύσεως ανασυντάσσονται, κύρια ευθύνη της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών είναι να προβάλλει πρότυπα ενδυνάμωσης που ξεπερνούν ιστορικά στερεότυπα και παρωχημένες πολιτικές. Να προσφέρει πρόσβαση σε βιώσιμες επιλογές στους περισσότερο αποκλεισμένους, δίχως να αποκλείει εκ νέου άλλους.
Στη χώρα μας η έννοια της αλληλεγγύης έχει συνδυαστεί με όλα τα πεδία της ανθρώπινης δράσης. Αλλοτε με ένα διακηρυκτικό χαρακτήρα και άλλοτε με μια πρόσκαιρη ή στρεβλή εφαρμογή, δίχως να μπορεί να προσφέρει μια διατηρήσιμη εναλλακτική. Πλαισιώνεται από ένα κοινωνικό χώρο που είναι έμπλεος αντιφάσεων. Από τη μια μεριά παρατηρούμε ένα κοινωνικό αντανακλαστικό που κινητοποιεί μεγάλες ομάδες συμπολιτών μας να εισφέρουν σε περιπτώσεις ακραίων κρίσεων. Οι τελευταίες συνήθως διεγείρουν το ένστικτο αυτοσυντήρησης όλων μας και μας εμπλέκουν συναισθηματικά, πλην όμως βραχύβια και ανασταλτικά. Από την άλλη, η σύγχρονη ελληνική οικογένεια φαίνεται να αναδιπλώνεται σε συντηρητικές αξίες και εκφράζει την αλληλεγγύη της κυρίως μεταξύ των μελών της.
Η αυξανόμενη αυτή εσωστρέφεια οδηγεί σε οικονομικές και πολιτικές επιλογές με γνώμονα τα στενά συμφέροντα μικρών κοινωνικών δομών και όχι τα εκθετικά οφέλη που μπορούν να αποφέρουν οργανωμένες κοινωνικές δράσεις και αλλαγές. Ενας τέτοιος «εξ αίματος» κοινωνικός κατακερματισμός (οικογενειακός, εθνικός, φυλετικός) συνήθως παραχωρεί το κενό που δημιουργείται σε μισαλλόδοξες και διχαστικές ρητορικές, οι οποίες αποκτούν απήχηση περισσότερο λόγω αποσιώπησης ή απαξίωσης των εναλλακτικών και όχι λόγω δικής τους πρωτογενούς αξιοπιστίας.
Στον εργασιακό χώρο ο ορισμός της αλληλεγγύης που υιοθετείται αφορά εν πολλοίς την υπεράσπιση δομών και δικαιωμάτων των ήδη ενταγμένων στην αγορά εργασίας. Σε αυτήν της την εκδοχή, προσπερνά κυνικά αποκλεισμένους από την αγορά πενηντάρηδες και νέους αποφοίτους ενός απολιθωμένου εκπαιδευτικού συστήματος με δεξιότητες αναντίστοιχες των σύγχρονων εργασιακών απαιτήσεων. Ως ενεργοί πολίτες είναι κρίσιμο να ανακαινίσουμε το οικοδόμημα της συλλογικής αρωγής και υποστήριξης, δίνοντας έμφαση σε μοντέλα ενδυνάμωσης των ευάλωτων συμπολιτών μας. Αντικαθιστώντας την παραπάνω σχέση εξάρτησης με μια σχέση ανάπτυξης και οικονομικής χειραφέτησης. Να προκρίνουμε δομές και κέντρα κοινότητας που επιτρέπουν στον διπλανό μας να οραματιστεί το μέλλον του με αξιοπρέπεια και ενισχυμένες προοπτικές. Με παροχή υπηρεσιών που θα τον αποδεσμεύσουν από γραφειοκρατικούς φραγμούς και θα τον καθοδηγήσουν συμβουλευτικά σε μια δυναμική αγορά εργασίας. Που θα του προσφέρουν γνώσεις και δεξιότητες με σύγχρονο τρόπο και πρακτικό αντίκρισμα. Που θα ενθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα και τις καινοφανείς ιδέες νέων και ανέργων, προσφέροντας πρόσβαση σε μικρο-πιστώσεις και διαρκή συμβουλευτική υποστήριξη από αναγνωρισμένους μέντορες. Με προγράμματα που βάζουν στο επίκεντρο του κοινωνικού μοντέλου ανάπτυξης τη γυναίκα και τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει στην εξάλειψη φαινομένων βίας, ανισότητας και κοινωνικής αδικίας.
Ολα αυτά μπορούν να επιτευχθούν με εξειδικευμένες ομάδες και συνεργατικές προσεγγίσεις οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που συμπράττουν με ευθύνη, διαφάνεια και σεβασμό απέναντι σε υποστηρικτές και επωφελουμένους. Απώτερος στόχος κάθε τέτοιας πρωτοβουλίας ή δομής αλληλεγγύης θα πρέπει να είναι η αυτοκατάργησή της. Τελικός προορισμός οφείλουμε να είναι η απαλλαγή των αποκλεισμένων από αυτοπεριοριστικές πεποιθήσεις και η αυτονομία τους.
Η γνήσια, αβεβήλωτη έννοια της αλληλεγγύης χαρακτηρίζεται από τη ζεύξη των πάσης φύσεως δογμάτων, μέσα από την ανεκτικότητα και την ενσυναίσθηση. Είναι ο εναγκαλισμός του ετερόκλητου και του ετερογενούς, η συνειδητή επιλογή να μοιραστούμε τη δύναμή μας με ακόμη περισσότερους. Να προβάλλουμε τις ομοιότητες που θα δώσουν κίνητρο στην αποδοχή του διαφορετικού.
Η ιδιαιτερότητα αυτής της έννοιας της αλληλεγγύης είναι ότι δεν αποκλείει κανέναν. Κι αυτό διότι αρδεύεται από τη φυσική ανάγκη του καθενός μας να προσφέρει, να συμμετέχει και να ανήκει. Από την ίδια πηγή δηλαδή στην οποία εκβάλλει λυτρωτικά και μας προσφέρει την ετυμολογική της εγγύτητα στον άλλον… στον άλλον μέσα μας.
* Ο κ. Ηλίας Γαληνός είναι πρόεδρος Δ.Σ. της ActionΑid.