Γιώργος Κατρούγκαλος*: Σύνηθες φαινόμενο
Η κυβέρνησή μας, κυβέρνηση πλειοψηφίας, έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της Βουλής και θα συνεχίσει να την έχει μέχρι το συνταγματικό πέρας της θητείας της. Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί δήλωση κενού κυβερνητικού πατριωτισμού. Προκύπτει αμάχητα από το γεγονός ότι αν ίσχυε έστω και ως μακρινή προοπτική το αντίθετο, η Ν.Δ. θα έσπευδε να καταθέσει πρόταση μομφής. Ο αρχηγός της, άλλωστε, αμέσως μετά την εκλογή του και έκτοτε συνεχώς ζητάει άμεσα εκλογές. (Και σε αυτό το θέμα υπάρχει τεράστια δόση υποκρισίας της αξιωματικής αντιπολίτευσης, δεδομένου ότι έχει καταθέσει πρόταση αναθεώρησης για να αποφεύγονται οι πρόωρες εκλογές…)
Η εμπιστοσύνη της Βουλής προς την κυβέρνηση δίνεται στον εντολοδόχο πρωθυπουργό μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του και έκτοτε τεκμαίρεται ότι υφίσταται. Ο πρωθυπουργός μπορεί να ζητήσει ανανέωσή της οποτεδήποτε θελήσει, χωρίς όμως ανάλογη υποχρέωση, ακόμη και όταν αλλάξει η κυβερνητική σύνθεση, λόγω παραίτησης υπουργών, ακόμη και μετά από ευρύτατους ανασχηματισμούς.
Τα ίδια ισχύουν και προκειμένου για κυβερνήσεις συνασπισμού από όπου αποχωρεί ένας από τους κυβερνητικούς εταίρους – όπως, άλλωστε, συνέβη το 2013, όταν αποχώρησε η ΔΗΜΑΡ από την κυβέρνηση Σαμαρά. Παρά το προηγούμενο αυτό, ο πρωθυπουργός, επιβεβαιώνοντας ότι ελέγχει απολύτως την πολιτική ατζέντα, δεσμεύθηκε –για να μην υπάρξει ούτε σκιά κριτικής– ότι αν οι ΑΝΕΛ αποχωρήσουν από την κυβερνητική συνεργασία θα επιδιώξει την ανανέωση της εμπιστοσύνης.
Πέρα από τη συγκυρία, το Σύνταγμα αναγνωρίζει γενικά τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να κυβερνά ακόμη και εάν έχει σχετική μόνο πλειοψηφία, μέσω της ανοχής ενός αριθμού βουλευτών. Εκατόν είκοσι βουλευτές αρκούν για κάτι τέτοιο, αναμφισβήτητα για κυβέρνηση που έχει ήδη λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, κατά την ορθότερη δε άποψη, αυτή του Δημήτρη Τσάτσου, ακόμη και όταν αυτή ζητείται για πρώτη φορά έπειτα από εκλογές. Παρόμοιες κυβερνήσεις αποτελούν διεθνώς σύνηθες φαινόμενο, χωρίς να δημιουργείται πρόβλημα διακυβέρνησης, πολύ λιγότερο να τίθεται θέμα κοινοβουλευτικής τάξης, δημοκρατίας ή νομιμοποίησης. Αυτή τη στιγμή, για παράδειγμα, στην Ευρωπαϊκή Ενωση παρόμοιες κυβερνήσεις υπάρχουν σε δώδεκα χώρες, ανάμεσα στις οποίες το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Δανία, η Σλοβακία και η Κροατία.
* Ο κ. Γιώργος Κατρούγκαλος είναι αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών.
Ευάγγελος Βενιζέλος*: Θεσμική έκπτωση
Το κοινοβουλευτικό σύστημα βασίζεται στην εξάρτηση της κυβέρνησης από την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ο κανόνας αυτός ισχύει και κατά τη φάση του διορισμού του πρωθυπουργού. Η εντολή ανατίθεται σε αυτόν που διαθέτει ήδη την αναγκαία πλειοψηφία (αρχή της δεδηλωμένης). Τα συντάγματα, για να διευκολύνουν τόσο τον σχηματισμό κυβέρνησης όσο και την κυβερνητική σταθερότητα, ορίζουν ότι η Βουλή παρέχει την εμπιστοσύνη της με την πλειοψηφία των παρόντων, ενώ η δυσπιστία της Βουλής εκφράζεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών ή μέσω της ανάδειξης νέου πρωθυπουργού (δημιουργική ψήφος δυσπιστίας).
Αυτή τη σχολή ακολουθεί και το άρθρο 84 του ελληνικού Συντάγματος.
Στην Ευρώπη το φαινόμενο του μειοψηφικού κοινοβουλευτισμού είναι σύνηθες. Πολλές χώρες-μέλη της Ε.Ε. έχουν την περίοδο αυτή κυβερνήσεις μειοψηφίας στο πλαίσιο της πολιτικής συγκυρίας, της κοινοβουλευτικής παράδοσης και των συνταγματικών κανόνων ή των «συνθηκών του πολιτεύματος» που υπάρχουν στην καθεμία από αυτές. Δοκιμάζεται βεβαίως καθημερινά και με σκληρό τρόπο όχι η τυπική συνταγματική νομιμότητα των κυβερνήσεων αυτών, αλλά η ουσιαστική πολιτική νομιμοποίησή τους. Το ζητούμενο άλλωστε στη σημερινή εποχή είναι οι μεταπλειοψηφικές συναινέσεις και όχι οι συνταγματικές τεχνικές του μειοψηφικού κοινοβουλευτισμού. Οι κυβερνήσεις μειοψηφίας, στις χώρες με κοινοβουλευτική παράδοση και δημοκρατική ωριμότητα, διαθέτουν σαφές προγραμματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται τα συνεργαζόμενα κόμματα, αυτά που συμμετέχουν στην κυβέρνηση και αυτά που την «ανέχονται».
Ο κ. Τσίπρας δήλωσε ήδη ότι εάν αποχωρήσει ο «εταίρος του» θα ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης και αν δεν λάβει την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, θα παραμείνει ως κυβέρνηση μειοψηφίας μόνο έως ότου η χώρα οδηγηθεί «εν ευθέτω χρόνω και συντεταγμένα» σε εκλογές. Δήλωσε όμως ταυτόχρονα βέβαιος ότι ήδη διαθέτει πλειοψηφία 151 βουλευτών, έχοντας εξασφαλίσει τη μετάταξη επαρκούς αριθμού βουλευτών των ΑΝΕΛ στο ανώτερο πολιτικό επίπεδο του ενδοκυβερνητικού αποστάτη που εμφανίζεται ως νέα συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ.
Τέτοια παρακμιακά φαινόμενα ωμού τυχοδιωκτισμού και αλληλοεκβιασμού των κυβερνητικών εταίρων δεν έχουν καμία σχέση με τον ευρωπαϊκό κοινοβουλευτισμό και τις παραδόσεις του. Συνιστούν ένα νέο επεισόδιο θεσμικής έκπτωσης.
* Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών.