Σε κλειστό κύκλο και σε κλίμα προσωπικής εξομολόγησης έγινε η συζήτηση που σας μεταφέρω. Μια επιτυχημένη πλοιοκτήτρια έλεγε ότι στη δουλειά της έχει μια ιδιαίτερη πίεση που ίσως δεν την έχουν οι επιχειρηματίες σε άλλους κλάδους. Τα ποντοπόρα πλοία δεν έχουν ωράριο. Αν προκύψει πρόβλημα σε ένα λιμάνι του Ειρηνικού, πρέπει να αντιδράσει στις τρεις τη νύχτα, ώρα Ελλάδος. Χάνει συχνά τον ύπνο της και γι’ αυτό δεν θα προτείνει στην κόρη της να κάνει την ίδια δουλειά. Ενας επίσης πετυχημένος, αυτοδημιούργητος βιομήχανος της απάντησε: Κι εγώ μένω συχνά ξάγρυπνος, όχι γιατί προκύπτει κάτι μέσα στη νύχτα, αλλά γιατί σκέφτομαι την επόμενη πενταετία της επιχείρησης.
Προβλήματα των πλουσίων, θα πείτε, που δεν μας αφορούν. Κι όμως, έχουν σημασία. Για τους περισσότερους, είναι πιο εύκολο να καταλάβουν γιατί ξυπνάει η πλοιοκτήτρια. Πολλοί έχουν ευθύνες για τις οποίες πρέπει αντιδρούν χωρίς ωράριο: οι γονείς για το παιδί τους, γιατροί, πιλότοι της Πολεμικής Αεροπορίας, πυροσβέστες, μηχανικοί ασφαλείας. Πόσοι όμως ξαγρυπνούν από την αγωνία για να πετύχουν έναν μακροπρόθεσμο στόχο, που απαιτεί μεθοδική καθημερινή δουλειά;
Η δική τους αϋπνία δεν είναι τόσο βασανιστική όσο του ανέργου που φοβάται ότι θα χάσει το σπίτι του και προσπαθεί να σκεφτεί λύσεις μέσα στην άγρια νύχτα. Ο βιομήχανος που ανέφερα δεν πασχίζει για να αποφύγει μια καταστροφή, αλλά για να πετύχει έναν δύσκολο στόχο που αυτός ο ίδιος έχει ορίσει, και κανένας άλλος.
Δύσκολα την καταλαβαίνει αυτή την αγωνία όποιος δεν την έχει νιώσει. Είναι η αγωνία του δημιουργού. Οσο περισσότεροι έχουν τέτοιους στόχους, τόσο καλύτερα για την κοινωνία όπου ζουν. Πρόκειται για στόχους που δεν αφορούν μόνο μια προσωπική καριέρα, αλλά μια επιχείρηση, έναν οργανισμό ή έναν θεσμό, από τον οποίο εξαρτώνται πολλοί άνθρωποι. Στην Ελλάδα δεν έχουμε αρκετούς τέτοιους. Το περιβάλλον τούς αποθαρρύνει.
Στα δημόσια πράγματα, ελάχιστες είναι οι μεταρρυθμίσεις που έγιναν χωρίς εξωτερικό εξαναγκασμό, με προσεκτική προετοιμασία, προσοχή στη λεπτομέρεια και μακροχρόνιο ορίζοντα – αυτά που ταλανίζουν τον εμπνευστή τους μέσα στη νύχτα. Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών ήταν μια τέτοια περίπτωση, που ευτυχώς επιβίωσε. Το σχέδιο Γιαννίτση για τις συντάξεις θα ήταν τέτοια, αλλά δεν είχε πολιτική στήριξη. Ο νόμος Διαμαντοπούλου για τα πανεπιστήμια, επίσης προϊόν μεθοδικής προσπάθειας και αϋπνίας, κουτσουρεύτηκε στην εφαρμογή και αργότερα καταργήθηκε. Αντίθετα, οι νόμοι που απλώς ικανοποιούν αιτήματα, χωρίς πρόγραμμα και έγνοια για τις ευρύτερες επιπτώσεις, όπως οι τσάτρα-πάτρα συγχωνεύσεις ΤΕΙ και ΑΕΙ, είναι πολλοί και δημοφιλείς, και ταιριάζουν σε πολιτικούς της ήσσονος προσπάθειας.
Σε δημόσιους οργανισμούς, σχολεία, νοσοκομεία, ενώ υπάρχουν άνθρωποι με διάθεση προσφοράς, δεν τους επιτρέπουν να σχεδιάσουν και να δοκιμάσουν νέες τεχνικές και διαδικασίες. Ολα αποφασίζονται κεντρικά, από περαστικούς υπουργούς και μακρινούς γραφειοκράτες. Οι καλοί δάσκαλοι και γιατροί φροντίζουν όσο μπορούν ένα ένα τα παιδιά και τους αρρώστους, αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν τις μεθόδους του οργανισμού τους. Κανένας δεν έχει την «ιδιοκτησία» για να συμβεί αυτό. Στις οικογενειακές επιχειρήσεις υπάρχει επίσης ένα ιδιόμορφο έλλειμμα «ιδιοκτησίας». Ο ιδρυτής ή/και τα παιδιά του μπορεί να αγωνιούν για το μέλλον της εταιρείας, αλλά τα στελέχη συνήθως αισθάνονται ότι έχουν περιορισμένη ευθύνη. Εργάζονται για το αφεντικό, όχι για κάποιους μακροχρόνιους στόχους. Λίγοι είναι οι ιδρυτές που αναδεικνύουν στελέχη έξω από την οικογένεια και αποσύρονται έγκαιρα.
Ευτυχώς πληθαίνουν οι εξαιρέσεις τα τελευταία χρόνια στον ιδιωτικό τομέα. Οι νέες επιχειρήσεις τεχνολογίας, και όσες άλλες ανοίγονται στη διεθνή αγορά με αξιώσεις, διοικούνται από ανθρώπους που έχουν την αγωνία του δημιουργού, προσλαμβάνουν συνεργάτες με παρόμοια νοοτροπία και μοιράζονται μαζί τους τις ευθύνες και την ιδιοκτησία. Στις τρεις τη νύχτα σκέφτονται τα επόμενα πέντε χρόνια.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.