Ηταν ενδιαφέροντα τα στοιχεία που έδωσε στη Βουλή την περασμένη Τετάρτη (13.2.2019) ο κ. Χρήστος Δήμας. Ενας στους τρεις πτυχιούχους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ έχει σπουδάσει σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού· αναφερόμαστε στους πτυχιούχους, διότι υπάρχουν και 18 που δεν κατόρθωσαν να τελειώσουν τις σπουδές τους, αλλά θέλουν να ρυθμίζουν πώς θα γίνονται αυτές. Οι μισοί υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ έχουν πτυχίο από ξένο, κατά κανόνα μη κρατικό, πανεπιστήμιο.
Αυτό, από μόνο του, θα μπορούσε να είναι το καλύτερο επιχείρημα κατά της αναθεώρησης του άρθρου 16. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να πεταχτεί κάποιος βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ να πει: «Και θέλετε να καταντήσουν τα παιδιά σας σαν κι εμάς;». Αντιθέτως, πετάχτηκε ο κ. Κωνσταντίνος Δουζίνας, ο οποίος έκανε ακαδημαϊκή καριέρα σε μη κρατικά πανεπιστήμια του εξωτερικού, και είπε «γι’ αυτό είμαστε σοφοί». Ομως, αφού αυτοί έγιναν σοφοί σε μη κρατικά πανεπιστήμια, γιατί δεν αφήνουν κανέναν άλλον να δει προκοπή;
Η ευλογία της γνώσης
Ο κ. Δουζίνας, όπως διαβάζουμε στο βιογραφικό του, «είναι τακτικός καθηγητής της Νομικής και κοσμήτορας της Σχολής των Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών του Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου». Μπράβο του, αλλά δεν διάβασε την ιστορία του κολεγίου του και ψήφισε κατά της αναθεώρησης του άρθρου 16; Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Birkbeck το κολέγιο ιδρύθηκε το 1823, «όταν περίπου 2.000 άτομα μαζεύτηκαν να ακούσουν τον δόκτορα George Birkbeck, ο οποίος μίλησε για τη σημασία της εκπαίδευσης των εργαζομένων του Λονδίνου». Υποστηρικτές του εγχειρήματος που παρευρέθησαν στην ομιλία ήταν ο φιλόσοφος Jeremy Bentham, ο ριζοσπάστης βουλευτής Sir John Hobhouse, ο φιλελεύθερος βουλευτής και ακτιβιστής κατά της δουλείας Henry Brougham κ.ά. Ο George Birkbeck κάλεσε τους υποστηρικτές του σε δράση: «Τώρα είναι η στιγμή να έχουν όλοι την ευλογία της γνώσης». Πολλοί πείσθηκαν για τη σημαντική αυτή αποστολή. Εγιναν χορηγοί και συγκεντρώθηκαν αρκετά χρήματα για να ξεκινήσει το νέο αυτό εκπαιδευτικό ίδρυμα με τη ριζοσπαστική για την εποχή αποστολή. Επτά χρόνια αργότερα, το 1830, έκανε ένα ακόμη ριζοσπαστικό βήμα να έχει γυναίκες σπουδαστές, περίπου σαράντα χρόνια πριν από την Οξφόρδη και το Κέμπριτζ.
Μπορούν σήμερα στην Ελλάδα να μαζευτούν χίλια άτομα ή, έστω, συλλογικοί φορείς όπως η ΓΣΕΕ, για να δημιουργήσουν κάτι αντίστοιχο; Φυσικά όχι. Το απαγορεύει το άρθρο 16. Μπορεί κάποιο από τα υπάρχοντα ιδρύματα να προχωρήσει σε μια ριζοσπαστική πρωτοβουλία όπως έκανε το ίδρυμα του Birkbeck σε μια εποχή που οι γυναίκες εθεωρούντο «κατώτερα όντα»; Φυσικά όχι. Λόγω του άρθρου 16, οτιδήποτε κι αν θέλουν να κάνουν τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, όπως είναι τα ΑΕΙ, πρέπει να έχουν την υπογραφή υπουργού. Και μην κοιτάμε τώρα που έχουμε σοφούς υπουργούς, επειδή σπούδασαν σε μη κρατικά πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως ο κ. Κώστας Γαβρόγλου.
Μπορεί κάποια στιγμή να έχουμε υπουργό Παιδείας κάποιον απόφοιτο δικού μας κρατικού πανεπιστημίου, ο οποίος σύμφωνα πάντα με τον κ. Δουζίνα δεν θα είναι και τόσο «σοφός».
Το τραγελαφικό είναι πως η φιλελεύθερη επιλογή των μη κρατικών πανεπιστημίων ήταν κομμάτι της ελληνικής συνταγματικής τάξης, όπως ιστορεί ο καθηγητής συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος στο βιβλίο του «Πέρα από το άρθρο 16» (εκδ. Μεταίχμιο): «Η τρίτη καινοτομία του Συντάγματος του 2011 ήταν μια νέα παράγραφος του άρθρου 16 που κατοχύρωνε –με αρτιότερη διατύπωση– το ατομικό δικαίωμα Ελλήνων και αλλοδαπών φυσικών και νομικών προσώπων να ιδρύουν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι με την υιοθετηθείσα διάταξη η Αναθεωρητική Βουλή απέρριπτε ταυτόχρονα πρόταση που είχαν υποβάλει το 1910 τα “παλαιά” κόμματα να απαγορευθεί ρητά “το συσταίνειν ιδιωτικά καταστήματα ανωτέρας εκπαιδεύσεως”, θα αντιληφθεί ότι επρόκειτο για σπουδαία φιλελεύθερη εγγύηση. Διότι, όπως παρατηρούσε ο Νικόλαος Ν. Σαρίπολος, με τη νέα ρύθμιση αποκλειόταν το εκπαιδευτικό “μονοπώλιον” του κράτους “εν οιωδήποτε βαθμώ της εκπαιδεύσεως”. Αξίζει εν προκειμένω να παρατεθεί αυτούσιο το γλαφυρό σχόλιο που αφιέρωσε στο θέμα ο σπουδαίος Ελληνας συνταγματολόγος: Ευτυχώς δεν καθιερώθη εν τω συντάγματι η αντιεπιστημονική και ανελεύθερος πρότασις του ψηφίσματος της Βουλής, της 18ης Φεβρουαρίου 1910. […] Ωστε μόνον το κράτος θα εδικαιούτο να διδάσκει τας επιστήμας, την φιλοσοφίαν κ.λπ. απαγορευμένης της ιδρύσεως πάσης ανωτέρας σχολής ιδιωτικής π.χ. ελευθέρας σχολής πολιτικών επιστημών ως η εν Παρισίοις π.χ.! Τούτο εζήτει η Βουλή να καθιερωθεί εν Ελλάδι το 1910. Μία φιλοσοφία, μία επιστήμη, μία τέχνη, η του κράτους! Ευτυχώς τοιαύτη διάταξις δεν ετέθη εν τω συντάγματι της μητρός τής ελευθερίας και των γραμμάτων Ελλάδος. Τουναντίον το εκπαιδευτικό μονοπώλιον του κράτους απαγορεύεται υπό του άρθρου 16 [παρ.] 3 του Συντάγματος, εν οιωδήποτε βαθμώ της εκπαιδεύσεως, και εν αυτή τη στοιχειώδη εκπαιδεύσει».
Μετεμφυλιακές ρυθμίσεις
Ο Νικόλαος Σαρίπολος δεν έζησε να δει το μετεμφυλιακό κράτος που επέβαλε τους πρώτους περιορισμούς στην ιδιωτική εκπαίδευση, διότι όπως έλεγε το 1947 ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος Βάσος Στεφανόπουλος, «δεν είναι επιτετραμμένον, και δη υπό τα τελευταίας μεταπολεμικάς συνθήκας, σε οιονδήποτε ιδιώτην, οιασδήποτε προελεύσεως, να παρέχωμεν το ανεξέλεγκτον δικαίωμα να ιδρύη εν Ελλάδι, όταν και όπου αυτός θέλει, ένα ιδιωτικόν εκπαιδευτήριον, εις το οποίον, υπό την σκέπη της συνταγματικής προστασίας, να συγκεντρώνει την ανώριμον νεότητα και, ενδεχομένως, να ενσταλάζη εις την ψυχήν αυτής το δηλητήριον οιασδήποτε προπαγάνδας, είτε πολιτικής, είτε κοινωνικής, είτε θρησκευτικής. […] Εν πάση περιπτώσει, εκείνον το οποίον ονομάζομεν πνευματική ελευθερίαν, θα είναι δυνατόν υπό τα ανωτέρω ενδεχομένας συνθήκας να καταλήξει ευκόλως εις πνευματικήν αναρχίαν, εις πνευματικήν ασυδοσίαν…» (Επιτροπή Αναθεωρήσεως του Συντάγματος 2.9.1947).
Τους μετεμφυλιακούς περιορισμούς της ελευθερίας στην εκπαίδευση, ώστε να μη διαχυθεί το «κομμουνιστικό δηλητήριο», ολοκλήρωσε η χούντα, χαρακτηρίζοντας ρητώς στο Σύνταγμα ότι τα πανεπιστήμια θα είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ), κάτι που επιβιώνει μέχρι σήμερα με το άρθρο 16.
Αυτήν τη χουντική κληρονομιά υπερασπίζονται σήμερα οι υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ με γελοία επιχειρήματα όπως ότι θα αυξηθεί ο δανεισμός των νοικοκυριών για τα… δίδακτρα, επειδή «θα αναγκαστούν και οι Ελληνες φοιτητές να πάρουν δάνεια όπως συμβαίνει στην Αμερική» (Κώστας Γαβρόγλου, News24/7, 14.2. 2019). Νομίζουν οι «σοφοί τω πνεύματι» ότι με νομικά τερτίπια θα διατηρήσουν την ιδεολογική κυριαρχία που απολαμβάνουν στην ανώτατη εκπαίδευση. Δεν διδάχθηκαν καν από τους απέναντι, δηλαδή τους δεξιούς κρατικιστές, ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία γίνονται πάντα αυτεπίστροφοι…