«Υπάρχει ηθικοποίηση στον τομέα του φαρμάκου», ανέφερε προχθές στη Βουλή ο υπουργός Υγείας, απαντώντας στα σχόλια για την τροπολογία «δωράκι» στις φαρμακοβιομηχανίες. Η λέξη ηθικοποίηση, δηλαδή η ηθική εξυγίανση, λέξη συχνή, καθόλου νέα, αποδίδει αυτό που εννοεί ο ομιλών, ωστόσο όλη η πρόταση προκαλεί το γλωσσικό μας αίσθημα.
Πρόκειται για τη συνήθη στον προφορικό λόγο, γλωσσική ακαταστασία; Ή ακολουθείται, ίσως υποσυνείδητα, ένα προεπιλεγμένο γλωσσικό ύφος; Λίγο άκαμπτο, λίγο ξηρό, σοβαροφανές, με συχνή μετατροπή λέξεων σε ουσιαστικά (αντικειμενικοποίηση, λογικοποίηση, οικονομικοποίηση, σχετικοποίηση…). Στον πολιτικό λόγο γίνεται υπερχρήση ουσιαστικών. Εκείνων που δεν εκφράζουν συγκεκριμένες ενέργειες αλλά έννοιες, ιδέες, καταστάσεις, και που η ζεύξη τους δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας. Σε άλλες περιστάσεις γίνεται υπερχρήση επιθέτων, που καλύπτουν τις λέξεις με έναν γλωσσικό θόρυβο, πασχίζουν να δώσουν στο μη υπάρχον τις ιδιότητες του υπάρχοντος, εξυγιαίνουν καταστάσεις, αναθερμαίνουν υποσχέσεις. Τα ρήματα σε χρόνο συνήθως μέλλοντα, μεταφέρουν σε ένα χρονικό σημείο όπου η επαγγελία κινδυνεύει λιγότερο να διαψευσθεί. «Θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για μια κοινωνία συμπεριληπτική» και «για να πάρει σάρκα και οστά το όραμα της Ελλάδας που οραματιζόμαστε», είπε ο πρωθυπουργός μιλώντας για δημογραφικό και οικονομία, ενώ «θα ήμουν ανόητος αν πίστευα ότι ένας ιστορικός πολιτικός χώρος (ΚΙΝΑΛ) μπορεί να αλωθεί ή να εξαϋλωθεί». Τα δημιουργικά γλωσσικά στοιχεία είναι βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού λόγου. Ετσι, συχνά αυτός περιέχει επαναλήψεις, παραλληλισμούς, παρηχήσεις, ομοιοκαταληξίες, λογοπαίγνια, νεολογισμούς, υπερβολές, μεταφορές, ιδιωματισμούς, δημοτικισμούς, δυσνόητα σχήματα λόγου, πλεονασμούς, κωδικοποιημένες φράσεις, βεβαιωτικές εκφράσεις, που δημιουργούν εντυπώσεις και απομακρύνουν από την ουσία. Η μεγάλη κατανάλωση εννοιών συγκαλύπτει αναπάντητα ερωτήματα και δύσκολα ζητήματα.
«Τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου», υποστήριζε ο Βίτγκενσταϊν. Η πολιτική ρητορική στοιβάζει στρώσεις πάνω στην πραγματικότητα. Ομως έρχεται κάποια στιγμή που οι λέξεις αντιστέκονται και αφήνουν να φανούν αναλήθειες και ισχνά νοήματα.