Παναγιώτης Κουρελέας*: Αναγκαία αναμόρφωση
Ο ποινικός κώδικας ισχύει από 1.1.1951. Στα 68 χρόνια ζωής του δέχθηκε άνω των χιλίων επεμβάσεων. Ο εννοιολογικός ιστός του επέζησε, το σύστημα ποινών που προέβλεπε όμως έφθασε στα όρια της έκρηξης, καταρρέοντας νομικά, φιλοσοφικά και ηθικά. Ολοι σχεδόν οι υπουργοί Δικαιοσύνης αναγκάζονται να καταφύγουν σε νόμους που σφετερίζονται τη δικαστική εξουσία προκειμένου να αποσυμφορήσουν τις φυλακές. Οι ποινές αποτελούν πλέον λοιδορία του εαυτού τους, αφού για πραγματική έκτιση ελάχιστου χρόνου χρειάζεται η επιβολή αυστηρότατων ποινών. Αναχρονιστικές διατάξεις με απειλούμενες δρακόντειες ποινές συνιστούν στο σύνολό τους ένα παρασύστημα χειραγώγησης του «υγιούς περί δικαίου αισθήματος του λαού». Ο προτεινόμενος Ποινικός Κώδικας (Π.Κ.) επιδιώκει κυρίως την κατά το δυνατόν θεραπεία των εκρηκτικών προβλημάτων του συστήματος ποινών.
Το ύψος των ποινών μειώνεται (άρα και κάποια κακουργήματα γίνονται πλημμελήματα), αλλά οι ποινές γίνονται πιο πραγματικές. Καταργείται η μετατροπή, η οποία ως «ποινή ευκολίας» συνέβαλε αποφασιστικά στην υπονόμευση της φιλοσοφίας του συστήματος ποινών. Ακόμη και η απλή αναστολή της ποινής δυσκολεύει, με όρους εύστοχους. Για ποινή μέχρι τρία χρόνια εισάγεται η μετατροπή σε κοινωφελή εργασία, ενώ από τα 3 έως 5 έτη υπάρχει, πέραν της κοινωφελούς εργασίας, και σύντομη φυλάκιση.
Κατανοώ ότι ο προτεινόμενος Π.Κ. μαζί με τον νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας κάνει το έργο των εισαγγελέων βαρύτερο. Οι παρατηρήσεις περί δημιουργίας κλίματος ατιμωρησίας είναι όμως εσφαλμένες. Δεν θα έπρεπε να γίνεται επίκλησή τους όταν σήμερα μετατρέπονται σε χρήμα ποινές πέντε ετών ως να επρόκειτο περί πταισμάτων και ως όλοι να είχαν να τις πληρώσουν. Η επικρατούσα στα πλημμελήματα ατιμωρησία – ανισότητα εξαφανίζεται με τις νέες διατάξεις.
Το ότι το νέο σύστημα θα προκαλέσει δυσχέρειες στην εφαρμογή του είναι γεγονός. Δεν είναι όμως ανεφάρμοστο. Σε κάθε αλλαγή υπάρχουν απαισιόδοξες φωνές. Η δύναμη της συνήθειας είναι εξαιρετικά ισχυρή. Αλλά αν θέλουμε να έχουμε σύγχρονο, λελογισμένα αυστηρό αλλά και δίκαιο (ευρεία χρήση χρηματικών ποινών με το σύστημα των ημερησίων μονάδων προσαρμοζόμενων στις οικονομικές δυνατότητες του δράστη) σύστημα ποινών, ο προτεινόμενος κώδικας είναι αναγκαίος.
* Ο κ. Παναγιώτης Κουρελέας είναι δικηγόρος, LLM Ποινικού Δικαίου, μέλος Δ.Σ. Ενωσης Ελλήνων Ποινικολόγων.
Κωνσταντίνος Π. Τσίνας*: Θα είναι η τελευταία;
Η πεποίθηση ότι η ριζική ανακαίνιση της ισχύουσας από το ’50 κωδικοποιημένης ποινικής νομοθεσίας είναι αναγκαία, για να εκφραστούν οι σύγχρονες κοινωνικές αξίες, στηρίζεται σε μια δικαιοθεωρητική αντίληψη παλαιότερη από την αναθεωρητέα νομοθεσία: ότι στο ποινικό δίκαιο πρώτιστη σημασία έχει το «γράμμα», ενώ ο τρόπος προσέγγισής του και η υποδομή στην οποία θα λειτουργεί έπονται γιατί καθορίζονται από αυτό. Η αυστηρή αυτή, αλλά συνταγματικώς κατοχυρωμένη, «γραμματοπάγεια» του ποινικού νόμου δικαιολογεί την αγωνία που επικρατεί τελευταία γύρω από το ποιες ρυθμίσεις θα «περάσουν» στους νέους κώδικες, μολονότι δεν στοιχείται απολύτως με την εμπειρική πραγματικότητα της εφαρμογής του ποινικού δικαίου. Τα κακώς κείμενα σ’ αυτή δεν οφείλονται πάντοτε ούτε κυρίως στο γράμμα με το οποίο συντάχθηκαν.
Ετσι, ο δημόσιος διάλογος δεν πρέπει να παραβλέπει πρακτικές προϋποθέσεις για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος. Κατ’ αρχάς, ο τεχνικός χαρακτήρας κειμένων όπως οι ποινικοί κώδικες, αλλά και ο τρόπος θέσεώς τους σε διαβούλευση (κατ’ άρθρον σχολιασμός), περιορίζει αναγκαστικά τον κύκλο όσων μπορούν να αρθρώσουν γόνιμο λόγο για την κατάστρωση των ρυθμίσεων. Καλό είναι ο πολίτης να εμπιστευθεί την κοινότητα των νομικών, αξιώνοντας πειστικές εξηγήσεις, αλλά χωρίς να ενδίδει σε λαϊκιστικές απλουστεύσεις. Επειτα, εφόσον η εφαρμογή ορισμένων διατάξεων απαιτεί εκ των προτέρων διαμορφωμένες υποδομές, πρέπει να ληφθεί εγκαίρως μέριμνα ώστε το άρτιο «γράμμα» να μην προσκόψει στην ατελή πραγματικότητα, χάνοντας την αξιοπιστία του. Τέλος, βασικό μέλημα της νομοθετικής ανακαίνισης πρέπει να είναι η διάρκεια: κρίσιμη είναι η εύστοχη πιθανολόγηση του εύρους της διαφαινόμενης συναίνεσης αλλά και τυχόν ήδη εμφανών αναγκών νομοθέτησης στο άμεσο μέλλον. Το «ραδίως μεταβάλλειν (Αριστοτέλης)» της ελληνικής ποινικής νομοθεσίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες αποκάλυψε έλλειψη σχεδιασμού και κατέφερε σ’ αυτή βαρύ, ανεπούλωτο τραύμα. Της στέρησε το αναγκαίο συμβολικό κύρος που ο νόμος αντλεί από την αρετή της στοιχειώδους διαχρονικότητάς του. Ενας τέτοιος κίνδυνος για τους ποινικούς κώδικες της χώρας πρέπει να αποσοβηθεί. Το μέτρο της αξίας που μπορεί να έχει η ριζική ανανέωσή τους σήμερα το δίδει η αξία, που πρέπει να μην έχει μια τέτοια αναθεώρησή τους αύριο.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Π. Τσίνας είναι δικηγόρος, δρ Νομικής του ΕΚΠΑ και μέλος ΣΕΠ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.