«Σήμερα έχουμε την εισβολή των fake news, την υποβάθμιση της αλήθειας στο στάτους μιας απλής γνώμης. Από την ιδέα ότι καθένας έχει το δικαίωμα της έκφρασης, περάσαμε στην πολύ διαφορετική ιδέα ότι όλες οι γνώμες έχουν την ίδια αξία. Με άλλα λόγια, μετατοπιστήκαμε από τη δημοκρατία σε ένα είδος σοφιστείας». Ο Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος Μπερνάρ-Ανρί Λεβί έδωσε στην «Κ» της περασμένης Κυριακής μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στον Πέτρο Παπακωνσταντίνου. Μίλησε για την Ευρώπη, τους εθνικισμούς, την «αιτία του φασισμού», τις τρομοκρατικές επιθέσεις, τις επεμβάσεις του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή (ως υποστηρικτής τους), τα «Κίτρινα Γιλέκα» («φιάσκο», «ένα ναδίρ για τη Γαλλία»), τους Ευρωπαίους ηγέτες, κ.ο.κ. Πριν από περίπου δύο μήνες, ο Λεβί συνέταξε ένα ευρωπαϊκό μανιφέστο το οποίο υπέγραψαν 30 διακεκριμένοι συγγραφείς, διανοούμενοι και νομπελίστες (Ισμαήλ Κανταρέ, Μίλαν Κούντερα, Μάριο -Βάργκας Λιόσα, Ντέιβιντ Γκρόσμαν, Βασίλης Αλεξάκης, Ελφρίντε Γέλινεκ, Κλαούντιο Μάγκρις, Ιαν Μακ Γιούαν, Ορχάν Παμούκ, κ.ά.), μια έκκληση για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που απειλείται από την «πανούκλα του λαϊκισμού». «Παρά τα λάθη, η Ευρώπη παραμένει η δεύτερη κατοικία κάθε ελεύθερου ανθρώπου στον πλανήτη», γράφει ο Λεβί στο μανιφέστο.
Αύριο, Δευτέρα, ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί θα ανέβει στη σκηνή του «Παλλάς» για να παρουσιάσει το έργο του «Looking for Europe», έναν προσωπικό, εσωτερικό, μονόλογο, γύρω από το μέλλον της ευρωπαϊκής ιδέας που απειλείται. Μια περιοδεύουσα παράσταση που κάνει και αυτή έκκληση –όπως το μανιφέστο– για δημοκρατική αντίσταση.
Γιατί άραγε; Γιατί ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους στοχαστές, διαφωνεί ή συμφωνεί κανείς με τις απόψεις του, καταφεύγει στους θεατρικούς κώδικες; Γιατί δεν του αρκεί ό,τι ήδη κάνει και θέλει να ασκήσει μια τέχνη που δεν κατέχει; Το γεγονός ότι είναι άνθρωπος των μίντια (υπήρξε και δημοσιογράφος – πολεμικός ανταποκριτής), προβεβλημένος και δημοφιλής, δεν σημαίνει ότι γνωρίζει και την ερμηνευτική διαδικασία. Το γεγονός ότι ξέρει να απευθύνεται στο κοινό –έχει δώσει αμέτρητες διαλέξεις– δεν σημαίνει ότι είναι και ηθοποιός. Ενας σκηνικός μονόλογος έχει απαιτήσεις: ρυθμό, παύσεις, ανάσες, δεξιότητες που προϋποθέτουν άσκηση και σπουδές. Μπορεί βέβαια να πρόκειται για φυσικό ταλέντο.
Να διαθέτει ο Ανρί Λεβί το χάρισμα της υποκριτικής. Αλλά και πάλι…
Η υπερέκθεση είναι μια ασθένεια της εποχής. Κανείς σχεδόν από τους ευρέως αναγνωρίσιμους, είτε είναι πολιτικοί, είτε πανεπιστημιακοί, είτε προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών (για να ανοίξουμε τη «βεντάλια») δεν αρκείται στο πεδίο που κατέχει και έχει καλλιεργήσει στη διάρκεια των χρόνων. Αυτός ο μιντιακός επεκτατισμός, χαρακτηριστικό και της ανοικονόμητα ναρκισσιστικής προσωπικότητας, προσπαθεί να «αγκαλιάσει» οποιοδήποτε μέσο τον φέρνει σε επαφή με προβολείς και ακροατήριο. Για την ακρίβεια, δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτά. Είναι το οξυγόνο του.
Τι επίπτωση μπορεί να έχει σε έναν διανοητή, έναν πολιτικό, έναν πανεπιστημιακό η διαρκής έκθεση; Το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι ότι δεν έχει χρόνο να κάνει τη δουλειά του. Να ενδυναμώσει και να εξελίξει τον ρόλο του, την επιστήμη του, το αντικείμενό του. Οι επαγγελματικές επιμειξίες δημιουργούν και τερατογενέσεις. Η απόσυρση αντιμετωπίζεται ως αδυναμία ή ως ασθένεια. Η απομόνωση, το δικαίωμα να είσαι ο εαυτός σου –κατακτήσεις του πολιτισμού κι αυτές–φαντάζουν ως ολοένα και πιο «λάθος» επιλογές.
Σε ένα κείμενό του στο περιοδικό The New Yorker (αναδημοσιεύεται στη Lifo) ο νευρολόγος και συγγραφέας Ολιβερ Σακς (1933-2015), επεσήμανε μεταξύ άλλων: «Τώρα τα πάντα είναι, δυνητικά, δημόσια: οι σκέψεις κάποιου, οι φωτογραφίες του, οι μετακινήσεις του, οι αγορές του. Δεν υπάρχει ιδιωτική ζωή και προφανώς υπάρχει και λίγη επιθυμία για ιδιωτικότητα σε έναν κόσμο αφιερωμένο στη χωρίς σταματημό χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης».
Τίποτα από αυτά δεν είναι πραγματική άσκηση στη συλλογικότητα, στην ανοχή, στην ανάγκη συνύπαρξης και διαλόγου. Οσο το δημόσιο καταπίνει το ιδιωτικό τόσο και η εικονική πραγματικότητα θα υποκαθιστά την πραγματικότητα, η ψευδαίσθηση την αίσθηση, η σοφιστεία τη δημοκρατία.