Ως χώρα «επενδύσαμε» στο brain drain, το οποίο ανέκοψε την εκτίναξη των ποσοστών ανεργίας και τη ραγδαία βύθιση στη φτώχεια. Και τώρα ανησυχούμε. Και μάλιστα πολύ. Σύμφωνα με έρευνα του YouGov για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, η φυγή μορφωμένων στο εξωτερικό τρομάζει τους Ελληνες πολύ περισσότερο από την έλευση μεταναστών από άλλες χώρες. Το ίδιο συμβαίνει σε όλον τον ευρωπαϊκό Νότο. Σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό Βορρά που φοβάται μόνο την άφιξη μεταναστών.
Το ανθρώπινο δυναμικό μας κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των εξαγόμενων προϊόντων της χώρας σε αξία: 12,9 δισ. ευρώ – τόσο συνεισφέρουν κάθε χρόνο οι εκπατρισθέντες στο ΑΕΠ των χωρών υποδοχής (έρευνα Endeavor Greece). Την ίδια στιγμή η Ελλάδα μετατρέπεται σε χώρα γερόντων, με σοβαρές επιπτώσεις στο ασφαλιστικό, στα δημοσιονομικά, στις προβλέψεις ανάκαμψης. Χάνει κεφάλαιο οικονομικό (το Δημόσιο πλήρωσε την εκπαίδευση όσων φεύγουν) και ανθρώπινο. Στερείται τη δυνατότητα για «έξυπνη ανάπτυξη» και παραγωγή προϊόντων υψηλής αξίας. Υποβαθμίζεται η σημασία της ως χώρας προσέλκυσης επενδύσεων σε τομείς αιχμής.
Παρά ταύτα, δεν θεραπεύονται οι ασθένειες στη ραχοκοκαλιά του παραγωγικού συστήματος, οι φόροι στην παραγωγή και εργασία παραμένουν υψηλοί, η ανάπτυξη αναιμική. Και η εκροή προικισμένων (νέων και όχι μόνο, το 31% είναι άνω των 41 ετών και το 60% έχει επαγγελματική εμπειρία στην Ελλάδα), υψηλά εκπαιδευμένων –το 92% με πανεπιστημιακό τίτλο, το 73% με μεταπτυχιακό, το 51,2% με διδακτορικό, το 41% με σπουδές στα εκατό καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου– συνεχίζεται. Μισό εκατομμύριο Ελληνες που κυνηγούν ό,τι δεν απήλαυσαν στην πατρίδα, σαν να μην είχαν δικαίωμα στις ανταμοιβές των προηγμένων κοινωνιών, σταδιοδρομία, αξιοκρατία, χαμηλά ποσοστά διαφθοράς, καλές απολαβές, περαιτέρω γνώσεις. Κανένα σημάδι ότι η τάση σύντομα θα αναστραφεί. Αν και δεν είναι εύκολη η φυγή. Εγραφε, σε σημείωμά του,απόδημος: «Πρέπει να πετρώσουμε στην καρδιά λύπες μιας πραγματικότητας που δεν ευχηθήκαμε. Φρικιώ στην ιδέα ενός νέου ελληνικού βαράθρου. Θέλω να ελπίζω στην ελληνική αναγέννηση και την επιστροφή». Οι Ελληνες εξακολουθούν να σηκώνουν φορτία στους ώμους και στις σκέψεις τους, και ανησυχούν. Καιρός να το κάνουν και οι ιθύνοντες.