Η θεσμική οργάνωση της Ευρωπαϊκής Eνωσης είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης και επίπονης εξελικτικής πορείας που χαρακτηρίζεται από τη συνεχή επέκταση των αρμοδιοτήτων της. Στη σημερινή φάση της θεσμικής της ανάπτυξης, η Ε.Ε. δεν διαθέτει τα χαρακτηριστικά μιας κρατικής οντότητας, αλλά ξεπερνάει το στάδιο ενός διεθνούς οργανισμού. Η ιδιόμορφη θεσμική της δομή και συγκρότηση δίνουν συχνά αφορμή σε παρανοήσεις.
Σε πρόσφατο άρθρο του ο καθηγητής κ. Χρήστος Γιανναράς («Ψηφίζουμε πολιτική ανυπαρξία», «Καθημερινή», 19.5.2019) απαξιώνει τον θεσμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σαν ένα όργανο χωρίς εξουσίες και χωρίς χρησιμότητα που «δεν έχει καμιά, μα απολύτως καμιά διατακτική και εκτελεστική αρμοδιότητα – καμιά εξουσία πολιτικών αποφάσεων δεσμευτικών για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Δεν νομοθετεί ούτε δημιουργεί Δίκαιο». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι, κατά τον κ. καθηγητή, τα τρία όργανα που ηγεμονεύουν την Ε.Ε. «Τα στελέχη και το προσωπικό των τριών αυτών οργάνων δεν εκλέγονται με την ψήφο του Ευρωκοινοβουλίου ούτε απευθείας από τους πολίτες των ευρωπαϊκών κοινωνιών».
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν διαθέτει πράγματι διατακτικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες – όπως, άλλωστε, συμβαίνει και με την ελληνική Βουλή και με τα κοινοβούλια όλων των δυτικών δημοκρατιών. Αυτό επιβάλλει η θεμελιώδης αρχή της διάκρισης των εξουσιών.
Ο ισχυρισμός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν νομοθετεί ούτε δημιουργεί Δίκαιο είναι προφανώς εσφαλμένος. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει, τροποποιεί ή απορρίπτει νομοθεσία από κοινού με το Συμβούλιο, με βάση τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και συναποφασίζει με το Συμβούλιο για την κατάρτιση και την έγκριση του προϋπολογισμού της Ε.Ε.
Το ΔΝΤ δεν είναι ευρωπαϊκό όργανο αλλά διεθνής οργανισμός, με στόχο την προώθηση της παγκόσμιας νομισματικής και δημοσιονομικής σταθερότητας, στον οποίο συμμετέχουν 189 χώρες – όλα τα μέλη του ΟΗΕ πλην πέντε. Τα στελέχη του ΔΝΤ ασφαλώς και δεν εκλέγονται με την ψήφο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επιλέγονται από τα κράτη που συμμετέχουν στο μετοχικό του κεφάλαιο, όπως συνήθως συμβαίνει σε τραπεζικούς, διεθνείς ή εθνικούς, οργανισμούς.
Αναφέρει επικριτικά ο κ. Γιανναράς ότι και τα στελέχη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες των ευρωπαϊκών κοινωνιών, αλλά ούτε καν με την ψήφο του Ευρωκοινοβουλίου. Αναρωτήθηκε άραγε, πριν ξιφουλκήσει ενάντια στο «αντι-δημοκρατικό» ευρωπαϊκό οικοδόμημα, πώς επιλέγονται οι διοικήσεις όλων των κεντρικών τραπεζών σε όλο τον κόσμο; Στη Μεγάλη Βρετανία η επιλογή του κεντρικού τραπεζίτη είναι προνόμιο της κυβέρνησης, ενώ στην Ελβετία η διοίκηση διορίζεται από τους μετόχους, που είναι τα ελβετικά καντόνια αλλά και ιδιώτες επενδυτές. Ποιος επέλεγε τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος την εποχή της δραχμής; Μα ασφαλώς η κυβέρνηση – ούτε η Βουλή ούτε ο λαός «απευθείας».
Τέλος, όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι πολιτικοί προϊστάμενοί της, ο πρόεδρος και οι επίτροποι, προτείνονται από τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις των κρατών-μελών και η επιλογή τους επικυρώνεται ή απορρίπτεται από το Ευρωκοινοβούλιο. Κάτι ανάλογο δεν συμβαίνει στην Ελλάδα και στις άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες, όπου οι υπουργοί και ο πρωθυπουργός εκλέγονται από το Κοινοβούλιο και όχι απευθείας από τον λαό;
Με συνέπεια και παρρησία ο κ. Γιανναράς υποστηρίζει εδώ και χρόνια θέσεις και απόψεις επικριτικές όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της Δύσης γενικότερα. Οι φιλοσοφικές και οι θεολογικές του αναζητήσεις δεν θα έπρεπε να τον αποτρέψουν από μια ενημερωμένη γνώση του τι είναι και πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ενωση, ακόμα και αν τη θεωρεί προϊόν της «βαρβαρικής» Δύσης. Η Ε.Ε. αποτελεί την πιο επιτυχημένη προσπάθεια προώθησης της ειρήνης, της συμφιλίωσης, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σύγχρονη Ιστορία, σε Δύση και Ανατολή.
* Ο κ. Δημήτρης Κούρκουλας είναι πρώην υφυπουργός Εξωτερικών (2012-2015) και πρώην πρέσβης της Ευρωπαϊκής Eνωσης.