Εννοείται πως διάβασα με ενδιαφέρον το κείμενο του φίλου Πάσχου Μανδραβέλη για το γλωσσικό στην «Κ» της περασμένης Κυριακής («Η εξύψωση των ελληνικών», 26-5-2019). Το ενδιαφέρον μου δεν περιορίζεται στο γεγονός ότι διατυπώνει τις σκέψεις του με αφορμή ένα προηγούμενο δικό μου («Η ταπείνωση των ελληνικών» – «Κ», 28-4-2019). Οφείλεται και στο γεγονός ότι οι περισσότεροι πιστεύουν πως αποκλειστικώς αρμόδιοι για να συζητούν τα γλωσσικά ζητήματα είναι οι ειδικοί επιστήμονες, γλωσσολόγοι, φιλόλογοι, λεξικογράφοι ή οι διάφοροι τεχνικοί της ορθής της χρήσης, οι λάγνοι της γραμματικής και του συντακτικού. Αυτοί, με τους δογματισμούς τους και την απουσία γλωσσικού αισθήματος δημιούργησαν το γλωσσικό ζήτημα. Οι υπόλοιποι απλώς οφείλουμε να υπακούμε στους κανόνες του παιχνιδιού έτσι όπως τους ορίζουν οι αρμόδιοι. Για τον αρθρογράφο όμως, όπως για τον συγγραφέα ή τον μεταφραστή η γλώσσα είναι το εργαλείο του επιτηδεύματός του. Οταν μιλάει για τη γλώσσα καταθέτει την εμπειρία του.
Θα συμφωνήσω με πολλά από όσα υποστηρίζει ο Πάσχος Μανδραβέλης. Θα διαφωνήσω, όμως, μαζί του όταν ισχυρίζεται ότι «τα ελληνικά, όπως και πολλές άλλες γλώσσες, φθίνουν διότι δεν αποτυπώνεται σε αυτά νέα γνώση». Στην πρώτη σελίδα του ίδιου φύλλου της περασμένης Κυριακής υπήρχε ένας τίτλος: «Και η επιστήμη ξύλου σε ΑΕΙ». Στην αρχή νόμισα πως πρόκειται για κάποιο νέο τμήμα που θα ερευνά και θα διδάσκει τη ρητορική του κ. Τσίπρα και άλλων πολιτικών. Οταν, όμως, διάβασα το άρθρο κατάλαβα πως είναι κάτι ακόμη καλύτερο. Είναι η νέα εύφημος ονομασία κάποιου ΤΕΙ ξυλουργικής το οποίο αναβαθμίστηκε σε ΑΕΙ, προβιβάζοντας και την ευγενή τέχνη του επιπλοποιού σε επιστήμη. Να που παράγεται «νέα γνώση».
Μην μου ζητήσετε να σοβαρευθώ, διότι μιλάω σοβαρά. Ο τίτλος «επιστήμη του ξύλου» δεν πάσχει από γλωσσικής άποψης. Είναι σωστά ελληνικά, αν μάλιστα ορθογραφηθεί τόσο το καλύτερο και για τα ελληνικά και για εμάς. Κάτι όμως κλωτσάει. Κλωτσάει διότι μπροστά σου εμφανίζεται η κουτοπόνηρη φατσούλα του Γαβρόγλου σαν τον φασουλή μέσα από το κουτί. Κλωτσάει και η παράδοξη συνύπαρξη των δύο λέξεων και της σημασίας τους. Δεν κλωτσάει, όμως, σε μια σχολική τάξη όπου ο δάσκαλος παπαγαλίζει κανόνες για να τους μάθουν απέξω οι μαθητές του και να γράψουν την επόμενη έκθεση ιδεών. Αυτή η κλωτσιά οφείλεται στο γλωσσικό αίσθημα.
Κι αν κινδυνεύουν τα ελληνικά είναι επειδή αυτό το «γλωσσικό αίσθημα» βρίσκεται στο ναδίρ του. Δεν είμαι αφελής για να το αναζητήσω στους χρήστες των κοινωνικών δικτύων ή στους νεόπλουτους της πολιτικής ορθότητας που νομίζουν ότι επειδή θα λες τους γύφτους Ρομά θα αλλάξει και η συμπεριφορά τους. Oμως, το αναζητώ στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση δεν παράγει ούτε Παπαδιαμάντηδες ούτε Πλάτωνες. Δίνει, όμως, ένα μέτρο για να μπορέσεις να αξιολογήσεις το γλωσσικό σου αίσθημα. Κι αυτό έχει απαξιωθεί.
Τα σημερινά ελληνικά δεν είναι ταπεινωμένα σε σχέση με την «αρχαιότητά» τους. Σε πείσμα των αρχαιολατρών δεν μιλούσαν όλοι οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα σαν τον Σοφοκλή. Αν και ο μακαρίτης ο Μποστ έλεγε πως όλοι οι αρχαίοι ήσαν μορφωμένοι διότι μιλούσαν αρχαία. Τα σημερινά ελληνικά είναι ταπεινωμένα σε σχέση με τον εαυτό τους και τις εκφραστικές τους δυνατότητες. Η έλλειψη γλωσσικού αισθήματος μας τιμωρεί ακόμη και σε τομείς που έχουν τους δικούς τους κώδικες, όπως τα μαθηματικά. Καθηγητής μέσης εκπαίδευσης μου είπε ότι ακόμη και όσοι λύνουν την εξίσωση δεν μπορούν να εξηγήσουν με δικά τους λόγια τι έκαναν για να τη λύσουν.
Τι προηγείται η σκέψη ή η γλώσσα; Μα πρώτα σκέφτεσαι και μετά μιλάς. Oμως, με τι σκέφτεσαι; Μήπως με τη γλώσσα; Ναι, δεν παράγεται σκέψη στα ελληνικά. Μπορείς να μιλάς χωρίς να σκέφτεσαι, όμως δεν μπορείς να σκέφτεσαι αν δεν μιλάς. Αγωνιούμε για την κλιματική αλλαγή, όμως παραβλέπουμε την καταστροφή του κοινωνικού τοπίου από την προγλωσσική βαρβαρότητα.
Ναι, οι γλώσσες εξελίσσονται. Η λογοτεχνία –με την ευρεία σημασία του όρου– είναι το αποθεματικό τους κεφάλαιο. Γι’ αυτό και δεν είναι όλες οι γλώσσες ισότιμες. Μπορεί οι ελληνόφωνοι να είναι λίγοι, όμως το αποθεματικό κεφάλαιο της γλώσσας τους τους επιτρέπει να συγκρίνουν την γλώσσα τους με τις μεγάλες γλώσσες του σύγχρονου κόσμου. Η λεγομένη «Μακεδονική», όσες συμφωνίες κι αν την αναγνωρίσουν, δεν έχει τη δύναμη των ελληνικών.
Θα μου πείτε έχει σημασία να ξέρεις ότι η λέξη «ελευθερία», αν και υπεραιωνόβια παραμένει η ίδια; Αν σκέφτεσαι την «επιστήμη του ξύλου» να κι αν έχει, να κι αν δεν έχει.