Αποτελεί ιδιότυπο έθιμο, όταν οι τουρκικές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν εσωτερικές προκλήσεις, να εντείνουν τις πιέσεις προς την Ελλάδα ή την Κύπρο. Επαναλαμβάνεται τις τελευταίες εβδομάδες με τις τουρκικές απειλές για πραγματοποίηση γεωτρήσεων από την κυπριακή ΑΟΖ μέχρι το Καστελλόριζο. Το εσωτερικό ζήτημα είναι προφανές. Ενόψει των σημερινών επαναληπτικών δημοτικών εκλογών στην Κωνσταντινούπολη, η κυβέρνηση Ερντογάν έδειξε δόντια στην Ελλάδα και στην Κύπρο, αλλά και στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ απειλώντας με αποσταθεροποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Ερντογάν δεν επιθυμεί την επικράτηση του Εκρέμ Ιμάμογλου στη μεγαλύτερη και πλέον στρατηγική πόλη της Τουρκίας, που αποτελεί, επίσης, γενέτειρα και πολιτικό λίκνο του. Η καλλιέργεια της εντύπωσης ότι η Τουρκία βάλλεται πανταχόθεν αποσκοπεί στο να επαναπατρίσει ψήφους στο ισλαμικό AKP μέσα από εθνικιστικά αντανακλαστικά που θα ζήλευαν οι αποτελεσματικότεροι κεμαλιστές.
Το κίνητρο για πίεση είναι διπλό όταν βρίσκεται και η Ελλάδα σε μετάβαση. Ιστορικά, έχει δοκιμαστεί σε προεκλογικές περιόδους που συνέπιπταν με φάσεις αναπροσαρμογής της εξωτερικής και διεθνούς πολιτικής: μεταξύ άλλων, στην κρίση του «Χόρα» (1976), όταν ίσχυσε το δόγμα του «εξ Ανατολών κινδύνου» και κορυφώθηκε το αμερικανικό εμπάργκο στην Τουρκία, στην ανακήρυξη του ψευδοκράτους στην Κύπρο (1983) την εποχή της ελληνικής πολιτικής του «μη διαλόγου», στην ελληνοτουρκική κρίση του Μαρτίου 1987, όταν περικόπηκε η αμερικανική αμυντική βοήθεια προς την Τουρκία, στην κρίση των Ιμίων (1996), όταν εφαρμόστηκε το δόγμα του «ενιαίου αμυντικού χώρου» και άλλαζαν οι ισορροπίες στην αραβοϊσραηλινή διαμάχη.
Οι εκλογές της 7ης Ιουλίου στην Ελλάδα θεωρούνται ο ορισμός της μετάβασης ύστερα από δέκα χρόνια κρίσης και συντήρησης ενός παρωχημένου κοινωνικοοικονομικού μοντέλου. Η τουρκική κυβέρνηση ποντάρει σε πολλαπλασιαστές προκλητικότητας. Οχι άστοχα. Φάνηκε στις κορώνες ορισμένων κυβερνητικών απαντήσεων στους λεονταρισμούς της Αγκυρας. Και στη χώρα μας ευδοκιμεί το άθλημα της κινδυνολογίας απέναντι στην «αέναη τουρκική απειλή». Είναι εύκολος τρόπος επίδειξης πατριωτισμού. Θολώνει, όμως, τα νερά της εξωτερικής πολιτικής και –χειρότερα– την κρίση των Ελλήνων. Ποιος δεν θυμάται την αγανάκτηση πολλών συμπολιτών μας όταν η Ελλάδα συναίνεσε να ξεκινήσει η Τουρκία πορεία ένταξης στην Ε.Ε. (1999); Αργησε να γίνει ευρέως αποδεκτό ότι μας συνέφερε γιατί την περιόριζε στο ευρωπαϊκό πλαίσιο δικαίου, ενώ, παράλληλα, διευκόλυνε την ένταξη της Κύπρου.
Η Κύπρος όχι μόνον εντάχθηκε στην Ε.Ε. πέντε χρόνια αργότερα (2004), αλλά έφθασε σήμερα να διεκδικεί, με τη στήριξη των ΗΠΑ και της Ε.Ε., πρωταγωνιστικό ρόλο στους πολυσήμαντους ενεργειακούς άξονες της Ανατολικής Μεσογείου. Η Τουρκία επένδυε επί τουλάχιστον μία δεκαετία στο αντίθετο σενάριο: την επέκταση ρωσικών και κεντρασιατικών ενεργειακών πόρων προς τη Μέση Ανατολή και τη δική της ηγεμονική θέση στην περιοχή. Η αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ για το θέμα των Κούρδων στον πόλεμο της Συρίας υπήρξε καμπή για τη διάψευση των τουρκικών προσδοκιών σε όλο το φάσμα.
Πιέζοντας την Κύπρο, η Τουρκία διεκδικεί για άλλη μία φορά μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τους υδρογονάνθρακες και τις ΑΟΖ της Ανατολικής Μεσογείου. Η μέχρι σήμερα ψύχραιμη στάση της Κύπρου με επίκληση του διεθνούς δικαίου και της Ε.Ε. έχει καταφανώς ωφελήσει την Ελλάδα και την Κύπρο και έχει εκνευρίσει την Τουρκία.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη, τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων είναι απολύτως σεβαστά στο πλαίσιο μιας ενιαίας Κύπρου χωρίς κατοχή. Επομένως, οι οικονομικές διαπραγματεύσεις περνούν μέσα από νέα διεθνή διαπραγμάτευση για επίλυση του Κυπριακού. Ελλάδα και Κύπρος καλούνται να αξιοποιήσουν συστηματικότερα τα διπλωματικά και πολιτικά εργαλεία που τους προσφέρει η συμμετοχή στους δυτικούς οργανισμούς και στις νέες συμμαχίες στην περιοχή. Τα ανακοινωθέντα της Ε.Ε. δείχνουν στην Τουρκία ότι οι Ελληνες δεν είναι μόνοι και θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις αν διαβεί τον Ρουβίκωνα. Αυτή η μορφή αποτροπής συμπληρώνει την ελληνική αμυντική αποτροπή, που αποτελεί προϋπόθεση για την εθνική αποτρεπτική αξιοπιστία. Επειδή η Τουρκία δεν είναι αρκετά ανορθολογική για να «τα παίξει όλα για όλα», ο στόχος είναι να αποτραπεί το «ατύχημα». Και πάντως να μην διευκολυνθεί από κινήσεις μικροπολιτικού εντυπωσιασμού. Με εκλογές ή άνευ, η εξωτερική και η αμυντική πολιτική είναι πεδία ασύμβατα με τη μικροπολιτική.
* Η κ. Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του προέδρου της Ν.Δ.