Δημήτρης Τριανταφύλλου*: Διευρύνονται τα ρήγματα
Η Τουρκία πάντα είχε, έχει και πιθανότατα θα συνεχίσει να έχει προβληματικές σχέσεις με τη Δύση. Η Αγκυρα δεν αποδέχθηκε ποτέ ειλικρινά το αξιακό και κανονιστικό κεκτημένο της Δύσης, δηλαδή την υπεράσπιση και την προστασία των δημοκρατικών αρχών διακυβέρνησης και των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων· η συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ πάντα εδραζόταν στο realpolitik περισσότερο παρά στις κοινές αξίες.
Παράλληλα, η διακοπή της πορείας εκδημοκρατισμού της Τουρκίας την τελευταία δεκαετία όπως και η κρίση στους κόλπους της Ε.Ε. έχουν απομακρύνει την Αγκυρα ουσιαστικά από την προοπτική της ένταξής της. Εν τω μεταξύ, οι εσωτερικές πολιτικές αναταράξεις στην Τουρκία, η διπλωματική ρήξη με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, και ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, με τις διεθνείς επιπτώσεις του, έχουν οδηγήσει την Τουρκία σε μια αλλαγή πλεύσης.
Η Αγκυρα έχει κάνει μια στρατηγική υπέρβαση προς μια συγκρουσιακή λογική με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη στην προώθηση του δόγματος της Νέας Τουρκίας, που προβάλλει τη χώρα ως περιφερειακό πόλο, που είναι ταυτοχρόνως μια αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη. Η δημόσια αντιπαράθεση με τη Δύση, κατά πάγια τακτική του Ερντογάν σε μια διαρκή προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης, έχει συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός πλειοψηφικού αντιδυτικού, και ιδιαίτερα αντιαμερικανικού ρεύματος ανάμεσα στις ελίτ του κρατικού μηχανισμού και ευρύτερα. Η αγορά των πυραύλων S-400 έχει εντείνει την έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ Τουρκίας και Δύσης.
Πάρα ταύτα, η Τουρκία δεν προτίθεται να εγκαταλείψει την Ατλαντική Συμμαχία. Μόλις την τελευταία εβδομάδα, η τουρκική Εθνοσυνέλευση επικύρωσε το Πρωτόκολλο προσχώρησης της Βορείου Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και η χώρα συμμετείχε σε μεγάλη ναυτική άσκηση του ΝΑΤΟ στον Εύξεινο Πόντο.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση θυμίζουν γάμο χωρίς πάθος, όπου η προοπτική διαζυγίου είναι απαγορευτική και για τα δύο μέρη. Το ζήτημα είναι πώς μπορεί η Αγκυρα σήμερα να διατηρήσει τη φιλοδυτική της θέση σε ένα κλίμα αυξανόμενης έλλειψης εμπιστοσύνης, με μια κοινή γνώμη που θεωρεί ότι συμμαχικές χώρες όπως οι ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία και Ελλάδα αποτελούν απειλές, όχι εταίρους.
* Ο κ. Δ. Τριανταφύλλου είναι διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης.
Παναγιώτης Τσάκωνας*: Θα βρεθεί συμβιβασμός
Οι επιλογές της διοίκησης Tραμπ –στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα στο μέτωπο της Συρίας– ανέδειξαν την ασυμβατότητα και τελικώς τη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ. Κυρίως όμως ενίσχυσαν την πίστη του Ερντογάν ότι η Τουρκία έχει τη δυνατότητα –δεδομένης της συνεχούς υποχώρησης της «δομικής ισχύος» των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή– να αποτελέσει τον διαμορφωτή των εξελίξεων στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Μέσης Ανατολής (σε μεγάλο βαθμό προκειμένου να «ρεφάρει» σε σχέση με τις απανωτές ήττες και τη συνεπαγόμενη απομόνωσή της από την υπό δυτική ηγεσία διεθνή κοινότητα).
Η Τουρκία ανέπτυξε έτσι –κατά αναλογίαν του αφηγήματος της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής της απελθούσας κυβέρνησης– μια «πολυδιάστατη» εξωτερική πολιτική. Η προώθηση των συμφερόντων της δεν εξαρτάτο πλέον από την περιορισμένη ισχύ των παραδοσιακών συμμάχων της στη Δύση, αλλά περιελάμβανε τη δυνατότητα εναλλακτικών επιλογών, όπως τη στενή και δυναμική συνεργασία με «αντιπάλους της Δύσης» (Ρωσία, Ιράν, Κίνα) καθώς και την καλλιέργεια της υπόνοιας ότι ακόμη και σταθερές της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής (συμμετοχή στη Βορειοατλαντική Συμμαχία) ενδέχεται να τεθούν υπό αμφισβήτηση.
Αν και η αγορά και παραλαβή των S-400 αποτελεί σημείο σοβαρής δοκιμασίας ή ακόμα και διακινδύνευσης για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, εντούτοις εξακολουθεί να αφορά στο επιφαινόμενο και όχι στο –με ιστορικό και γεωπολιτικό βάθος και βάρος– ουσιαστικό υπόβαθρο της διμερούς στρατηγικής σχέσης (οι ΗΠΑ δεν θέλουν να «χάσουν» την Τουρκία, η Τουρκία ούτε θέλει ούτε αντέχει να θέσει εαυτήν εκτός ΝΑΤΟ). Ο επαναπροσδιορισμός (re-packaging) της δοκιμαζόμενης στρατηγικής σχέσης είναι απαραίτητος. Σε ποια κατεύθυνση για το άμεσο μέλλον; Η Τουρκία δεν θα εμβαθύνει περαιτέρω τη σχέση της με τη Ρωσία (ρισκάροντας έτσι την ασφάλεια του ΝΑΤΟ) και οι ΗΠΑ θα αποδεχθούν μια τεχνική λύση (αν, βεβαίως, είναι εφικτή) που θα περιορίζει την έμμεση πρόσβαση της Μόσχας στα δεδομένα των τουρκικών F-35. Ενας συμβιβασμός είναι επιθυμητός και από τις δύο πλευρές· απομένει να οριστεί το περιεχόμενό του.
* Ο κ. Παναγιώτης Τσάκωνας είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Σπουδών Ασφαλείας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.