Γνωρίζουμε τι δεν είναι πολιτικός πολιτισμός. Το βιώσαμε για δεκαετίες, εντονότερα από το 2012, με μισαλλόδοξους και μικρολόγους εκφωνητές του σκοταδισμού – πνευματικού και πολιτικού. Αθυροστομία, ύβρεις, φανφάρες, κακόβουλες επιθέσεις, θορυβώδεις παρουσίες τυφλωμένων αλαζόνων.
Καλά δείγματα, όχι ψιχία, πολιτικού πολιτισμού έχουμε ήδη βιώσει – είθε εντέλει να ορίσουν την εξόχως σκηνική πολιτική ζωή μας. Είναι όρος με δύο συνθετικά, που έχουν στρεβλωθεί με το πέρασμα του χρόνου. Καθώς θα εμβαθύνουμε σ’ αυτά, αν τα καταφέρουμε, αναπόφευκτα θα υποστούν –είναι καλό να υποστούν– έναν σταδιακό επαναπροσδιορισμό.
Διότι, τι κατέληξε να είναι σήμερα η πολιτική στις συνειδήσεις των πολλών; Σύγκρουση κομμάτων και παρατάξεων με στόχο την κατάκτηση της εξουσίας· δεν είναι τυχαία η χρήση πολεμικής ορολογίας – εκστρατεία, μονομαχίες, διαξιφισμοί, μέτωπα, μάχη, νίκη, θρίαμβος, πανωλεθρία…
Κι έπειτα, ασυνέπεια λόγων-έργων, εμπαθής λόγος (γόνιμος σε επιρρεπείς στο ακραίο συναίσθημα κοινωνίες), δολιχοδρομία, κυνισμός, αμοραλισμός, αναξιοπιστία, δημαγωγία.
Πολιτική για τον Πλάτωνα ήταν η τέχνη που στόχευε στο κάλλιστον. Για τον Αριστοτέλη ταυτιζόταν με την ηθική τελείωση και το ευ ζην. Αμφότεροι πίστευαν στην επινόηση του βέλτιστου καθεστώτος για την ευδαιμονία των ανθρώπων, την ωφέλεια και τη δικαιοσύνη. Στα βήματά τους βάδισαν ο Κικέρων, ο Πολύβιος, ο Αυγουστίνος, ο Θωμάς Ακινάτης. Διαφορετική τροπή –του ελέγχου της εξουσίας και της κυριαρχίας– έδωσαν οι Αναγεννησιακοί Φραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι και Νικολό Μακιαβέλι. Για τον δεύτερο, πολιτική ήταν το μέσο για να εξασφαλίσει και να διατηρήσει κανείς την εξουσία, να ωφεληθεί από αυτήν. Κι έπειτα, Χομπς, Σπινόζα, Λοκ. Ηρθε το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσό, η ιδιοκτησία και ατομική ελευθερία του Χέγκελ, η πάλη των τάξεων του Μαρξ, η φιλελεύθερη επιμονή στην ατομική ελευθερία και το δίκαιο. Πολιτικός ρεαλισμός, τέχνη του εφικτού και η συνακόλουθη υποβάθμιση της ηθικής ως προϋπόθεσης της πολιτικής δράσης, που όλο και ταυτίζεται με τον αγώνα για την εξουσία. Μέσω αυτής, διαβεβαιώνεται, θα υπάρξει διανομή του οφέλους σε ομάδες ή στο όλο της κοινωνίας.
Ο πολιτισμός –οι εκφράσεις της ζωής που μας χαρακτηρίζουν– είναι έννοια με όχι και τόσο ξεκάθαρη σημασία. Είναι τα ανθρώπινα δημιουργήματα αλλά και η ημερότητα των ηθών, οι εκλεπτυσμένοι τρόποι. Διακρίνεται σε πνευματικό πολιτισμό, δηλαδή τις θρησκείες, τα γράμματα, τις τέχνες, τις επιστήμες και σε υλικό, δηλαδή τις δημιουργίες της κοινωνίας που της εξασφαλίζουν τον έλεγχο πάνω στις συνθήκες ζωής της. Πνευματικός πολιτισμός είναι και όλες οι διδασκόμενες ή τυποποιημένες συμπεριφορές. Υλικός και η χρήση της γραφής, η ύπαρξη πόλεων, πολιτικής οργάνωσης, επαγγελματικής εξειδίκευσης. Κουλτούρα είναι ο πνευματικός πολιτισμός, αλλά και η ατομική καλλιέργεια, το υποκειμενικό πνεύμα. Πολιτισμός, όρος που πλάστηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή κατά τη μετάφραση του γαλλικού civilisation, είναι ο υλικός πολιτισμός, αλλά και το αντικειμενικό πνεύμα.
Σήμερα, πολιτική και πολιτισμός εμφανίζουν συχνά εικόνα κατάρρευσης, ίσως από την τύφλωση που προκαλούν η εμμονή σε ιδεοληψίες και η περιφρόνηση προς την ιστορική συγκυρία. Παραγωγή πολιτικών προϊόντων μέτριας ποιότητας, μικρής διάρκειας και ταχείας κατανάλωσης.
Πολιτικό παρόν χωρίς βαρύτητα, χωρίς στόχευση, σαν να έχει χαθεί η πυξίδα.
Πολιτική και πολιτισμός μοιάζουν έννοιες διαχωρισμένες, και μόνο ο συνδυασμός τους αποδίδει το επιθυμητό νόημα. Ομως στην ουσία δεν είναι. Η πολιτική, είτε ως καθοδήγηση των ανθρώπινων δυνάμεων, είτε ως μέσο παραγωγής των καλών, των λογικών και των δικαίων, είτε ως τέχνη διακυβέρνησης, αποτελεί τη ζύμη από την οποία πλάθεται ο πολιτισμός, ό,τι πιο βαθύ και μεγάθυμο αντέχει στον χρόνο παράγοντας αξιακά πλαίσια, αρχές, πολιτεύματα.
Θα μπορέσουμε, πολιτική και πολιτισμός να γίνουν και πάλι ένα;