Τις τελευταίες δεκαετίες οι περισσότεροι εξακολουθούμε να παρακολουθούμε την παγκόσμια οικονομία και τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στο επίπεδο των κρατών, να συζητάμε για το χρέος της Ιταλίας και τις εξαγωγές της Πορτογαλίας, για το πώς αναπτύσσεται η Νότια Κορέα και το αν δηλώνει έγκυρα στοιχεία για την ανάπτυξή της η Κίνα. Την ίδια στιγμή, όμως, οι αλλαγές εμφανίζονται όλο και λιγότερο ενιαία σε επίπεδο κρατών και όλο και περισσότερο σε επιπεδο περιοχών μέσα στα κράτη (πολιτειών, περιφερειών) ή, όλο και συχνότερα, μεμονωμένων πόλεων. Διαβάζουμε για χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ή αναπτύσσονται αργά, για παράδειγμα, αλλά αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά βρίσκουμε στο εσωτερικό τους πόλεις που ακμάζουν και αναπτύσσουν καινούριους τρόπους να αντιμετωπίζουν προκλήσεις (φυσικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, ανεργία) από μόνες τους.
Πέρυσι κυκλοφόρησε το “Our Towns: A 100.000-Mile Journey Into the Heart of America”, ένα βιβλίο που αποτυπώνει αυτή την αλλαγή στις μικρές και μικρομεσαίες πόλεις των ΗΠΑ. Η συγγραφέας και γλωσσολόγος Ντέμπορα Φάλοους, μαζί με το σύζυγό της τον Τζέιμς, που είναι δημοσιογράφος, ταξίδευαν για πέντε χρόνια σε δεκάδες πόλεις των ΗΠΑ με το μονοκινητήριο αεροπλάνο τους, χαρτογραφώντας την οικονομική και κοινωνική κατάσταση σε κάθε μία και προσπαθώντας να διαγνώσουν γιατί κάποιες από αυτές αναπτύσσονται και προοδεύουν -σε κάποιες περιπτώσεις πολύ γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα από ό,τι η περιοχή τους ή ολόκληρη η χώρα- και άλλες όχι. Στο τέλος κατέληξαν σε μια σειρά από ενδιαφέροντα συμπεράσματα και σε μερικά βασικά χαρακτηριστικά που έχουν όλες οι επιτυχημένες πόλεις που συνάντησαν στο ταξίδι τους. Είναι τα εξής:
1. Στις επιτυχημένες πόλεις υπάρχει κάποιος που “κινεί” τα πράγματα. Ένας κεντρικός παράγοντας που έχει επιρροή και έχει τη δύναμη να κινητοποιήσει την κοινωνία και να προκαλέσει αλλαγές. Άλλοτε είναι ένας δήμαρχος, ένας ντόπιος επιχειρηματίας, ένας πρύτανης, ένας καλλιτέχνης ή ένας δημοσιογράφος. Το σημαντικό είναι να υπάρχει απάντηση στο “ποιος κάνει αυτή την πόλη να κινείται”.
2. Στις επιτυχημένες πόλεις κάθε πολίτης μπορεί να απαντήσει γρήγορα με ένα παράδειγμα όταν τον ρωτάνε “τι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα έχετε εδώ πέρα”; Αλλού αναφέρουν εταιρείες που επένδυσαν στα τοπικά τεχνικά σχολεία, αλλού παραδείγματα εταιρειών που προσλαμβάνουν πρώην καταδίκους ή εκπαιδεύουν υπαλλήλους, αλλού παραδείγματα εταιρειών που αναβαθμίζουν τις υποδομές της πόλης δωρεάν. Όπου ο ιδιωτικός τομέας συνεργάζεται με την τοπική αυτοδιοίκηση για προγράμματα που αναβαθμίζουν τις υπηρεσίες που απολαμβάνουν οι πολίτες, η πόλη έχει μεγάλες πιθανότητες να τα πηγαίνει καλά.
3. Οι επιτυχημένες πόλεις, επιπλέον, έχουν το δικό τους αφήγημα, μια κοινή ταυτότητα που οι πολίτες γνωρίζουν, ασπάζονται και αναπαράγουν. Δεν είναι ανάγκη να είναι αληθινό το αφήγημα -απλά χρησιμεύει για να αποκρυσταλλώσει την εικόνα που έχουν οι πολίτες για την κοινότητά τους και για να αντανακλά τις προσδοκίες τους για το μέλλον. Όταν κάποιος τους ρωτάει “τι είναι η πόλη σας;” πρέπει να έχουν μία απάντηση. Αν δεν έχουν, υπάρχει πρόβλημα.
4. Οι επιτυχημένες πόλεις έχουν “κέντρο”, και μάλιστα κέντρο ζωντανό, με καταστήματα και επιχειρήσεις και λόγους για να έρθει ο κόσμος και να περνά το χρόνο του εκεί.
5. Επίσης, έχουν (ή είναι πολύ κοντά σε) ένα καλό πανεπιστήμιο το οποίο παράγει και έρευνα. Βραχυπρόθεσμα τέτοιοι οργανισμοί φέρνουν φοιτητές στην πόλη, αλλά μακροπρόθεσμα δημιουργούν κοινότητες εξαιρετικά καταρτισμένων εργαζομένων και προσελκύουν επιχειρήσεις, ενώ προσθέτουν ποικιλομορφία και ζωντάνια στην κοινωνία. Επιπλέον είναι σημαντικό να έχουν και ένα ποιοτικό τοπικό κολλέγιο καθώς και πειραματικά σχολεία που προσφέρουν υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και εστιάζουν στην καινοτομία. Σε κάποιες περιπτώσεις επιτυχημένων πόλεων τέτοια σχολεία χρηματοδοτούνται από επιχειρήσεις και τοπικούς θεσμούς.
6. Σχεδόν όλες οι επιτυχημένες πόλεις στις ΗΠΑ προσελκύουν μετανάστες ενεργητικά. Τους ψάχνουν για να τους φέρουν, προσφέροντας κίνητρα. Και όχι μόνο καθηγητές και καταρτισμένους εργαζόμενους για τις επιχειρήσεις, αλλά και απλούς εργάτες. Οι πόλεις που πετυχαίνουν είναι αυτές που αναπτύσσουν δομές προσαρμογής για τους μετανάστες τους.
Αυτή η πόλη είναι να την πιείς στο ποτήρι.
7. Οι Φάλοους, εξάλλου, διαπίστωσαν ότι αν σε μια πόλη ο κόσμος ασχολείται πολύ έντονα με την κεντρική πολιτική σκηνή, αν οι Ρεπουμπλικάνοι τσακώνονται με τους Δημοκρατικούς, και ο κόσμος είναι διχασμένος για τα πολιτικά, πιθανότατα υπάρχει πρόβλημα. Στις πόλεις που ευημερούν διαπίστωσαν ότι ο κόσμος δεν ασχολείται πάρα πολύ με αυτά. “Όσο περισσότερο κουβεντιάζει ο κόσμος για τον Τραμπ και τα πολιτικά σε εθνικό επίπεδο”, γράφουν, “τόσο χειρότερα τα πάει η πόλη".
8. Οι πόλεις που πετυχαίνουν, δε, είναι αυτές που αναπτύσσουν μεγάλα και φιλόδοξα σχέδια. Αυτές που απλά διαχειρίζονται ό,τι έχουν, λιμνάζουν. Οι συγγραφείς δίνουν έμφαση σ’ αυτό: Αντίθετα με την εθνική πολιτική, όπου οι μεγάλα οράματα είναι ανύπαρκτα πια, οι πόλεις που ευημερούν είναι αυτές που μπορούν να σχεδιάζουν σπουδαία έργα για το μέλλον τους.
9. Τέλος, κάτι που παρατήρησε ο Τζέιμς Φάλοους μετά από πέντε χρόνια ταξίδια, είναι ότι όλες -μα όλες- οι επιτυχημένες πόλεις έχουν πληθώρα από αξιοσημείωτες μικροζυθοποιίες. Από ένα σημείο και μετά το ζεύγος είχε αρχίσει να καταλαβαίνει από την πρώτη στιγμή το αν μια πόλη έχει προοπτικές και μέλλον χωρίς καν να ελέγξουν τους υπόλοιπους παράγοντες. Απλά ρωτούσαν τον πρώτο άνθρωπο που έβλεπαν, “ποιος φτιάχνει καλή μπίρα εδώ πέρα;”. Και καταλάβαιναν.