Η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι αυτιστική; Τόσο το καλύτερο για την ίδια. Η 16χρονη Σουηδή μαθήτρια που ηγείται του παγκόσμιου κινήματος «Fridays for Future» διαδηλωτών μαθητών κατά της κλιματικής αλλαγής έχει παραδεχθεί ότι έχει διαγνωστεί με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας.
Το σίγουρο είναι ότι βρίσκεται σε καλή παρέα. Εξίσου «αυτιστικοί» ήταν ο Μότσαρτ, ο Δαρβίνος, ο Νεύτωνας, ο Αϊνστάιν, ο Γουόρχολ, ο Στιβ Τζομπς. «Αυτιστικοί» θεωρούνται ο Μπιλ Γκέιτς, ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Ωστόσο, η άγνοια για τον αυτισμό σε συνδυασμό με την ευκολία με την οποία οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής ξεβράζουν το μίσος τους κατά του ορθολογισμού εκδηλώθηκε με μορφή επίθεσης κατά της τολμηρής νεαράς. Με αφορμή το ταξίδι της στη Νέα Υόρκη για να συμμετάσχει στη Σύνοδο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή στις 23 Σεπτεμβρίου, που θα πραγματοποιήσει με ταχύπλοο για να μην επιβαρύνει το κλίμα ταξιδεύοντας με αεροσκάφος, ο αρθρογράφος της αυστραλιανής Herald Sun και σχολιαστής του καναλιού Sky News, Αντριου Μπολτ, έγραψε: «Δεν έχω ξαναδεί ένα κορίτσι τόσο νέο που να έχει τόσες πολλές ψυχολογικές διαταραχές και να αντιμετωπίζεται από όλους ως γκουρού. Ο έντονος φόβος της για το κλίμα δεν είναι έκπληξη όταν προέρχεται από κάποιον με διαταραχές που οξύνουν τον φόβο». Μόνο που οι συγκεκριμένες «διαταραχές» δεν οξύνουν τον φόβο, αλλά τη γνώση και το πείσμα. Κι όταν εμβαθύνει κανείς στη γνώση για έναν κίνδυνο, τότε οφείλει να φοβηθεί και να εξηγήσει γιατί φοβήθηκε.
Ο αυτισμός είναι κάτι μεγαλύτερο και βαθύτερο από απλώς μια «ασθένεια». Ο αυτισμός είναι ασθένεια, μόνο όταν επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα γλωσσικής επικοινωνίας και τη διανοητική ικανότητα. Ομως, η συγκεκριμένη διάγνωση αυτισμού αποτελεί μόνο ένα μικρό πεδίο σε ένα πολύ ευρύτερο «φάσμα αυτισμού» στο οποίο ανήκουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι (στις ΗΠΑ κάποιες μελέτες μιλούν για έναν στους 100 ή για έναν στους 50). Ας απλοποιήσουμε την εικόνα: Φανταστείτε την αντίληψη της πραγματικότητας ως ένα ευρύ γεωγραφικό τοπίο, που από ένα σημείο και μετά –έπειτα από ένα συγκεκριμένο, αν και όχι απόλυτα καθορισμένο σύνορο αυτού του αχανούς τοπίου– μπαίνουμε στο λεγόμενο «φάσμα του αυτισμού». Οι άνθρωποι που από άποψη αντίληψης βρίσκονται ύστερα από αυτό το σύνορο χαρακτηρίζονται από μια μεγαλύτερη εμβάθυνση, μια οξυμένη ευαισθησία σε ορισμένες ιδιότητες της αντίληψης σε σχέση με τις ιδιότητες αντίληψης του ευρύτερου πληθυσμού. Εάν η όξυνση, η έμφαση, η εμβάθυνση προχωρήσει πολύ, τότε μιλάμε για μια κατάσταση όπου υπονομεύεται η ίδια η αντίληψη, σαν ο άνθρωπος να βυθίζεται τόσο πολύ στο μυστήριο του εαυτού του ώστε δεν μπορεί, δεν θέλει και δεν μπορεί να θέλει να επικοινωνήσει με τον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, η έγκαιρη ψυχιατρική καθοδήγηση και συμβουλευτική μπορεί να εξασφαλίσει την άμβλυνση των πιο έντονων χαρακτηριστικών, όπως είναι η αδυναμία εκτέλεσης στοιχειωδών καθηκόντων, οι εκρήξεις θυμού, οι απόπειρες αυτοτραυματισμού. Εάν, όμως, η όξυνση και η εμβάθυνση των ιδιοτήτων της αντίληψης δεν προχωρήσουν σε υπερβολικό βαθμό, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε ανθρώπους ιδιαίτερων ικανοτήτων, που όχι μόνο δεν είναι «ασθενείς», αλλά ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την πρόοδο της ανθρωπότητας σε όλους τους τομείς, από τη μουσική ώς την πυρηνική φυσική και από την πολιτική ώς την ιατρική και τη ζωγραφική.
Πρόκειται για τους ανθρώπους με τον λεγόμενο «αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας» ή με σύνδρομο Asperger. Μπορεί να δυσκολεύονται να καταλάβουν πότε πρέπει να γελάσουν, μπορεί να είναι αδέξιοι στις κινήσεις τους, μπορεί να μη διακρίνουν εύκολα τα συναισθήματα, τα δικά τους και των άλλων. Είναι όμως οι καλύτεροι γιατροί, οι πιο σπουδαίοι πιανίστες, οι κορυφαίοι πολιτικοί.
Οι ιδιαίτερες ικανότητες που συνδέονται με τον αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας και το Asperger δεν αποτελούν ανεξήγητο «μυστήριο». Καθώς όλοι οι άνθρωποι έχουμε προσπαθήσει να μάθουμε στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο ή στην καθημερινή εμπειρία μας ορισμένα νέα καθήκοντα και δεξιότητες, συνειδητοποιούμε ότι το κλειδί για την κατάκτηση και την εμβάθυνση της γνώσης είναι η εστίαση στο αντικείμενο της μάθησης και η ικανότητα της επανάληψης. Οι αυτιστικοί υψηλής λειτουργικότητας και οι Aspies έχουν μεγαλύτερες ικανότητες από τον μέσο άνθρωπο να εστιάζουν σε ένα αντικείμενο και να επαναλαμβάνουν αδιάκοπα τις πιο λεπτομερείς πτυχές του σχηματίζοντας με αυτό τον τρόπο διανοητικές αναπαραστάσεις που σταδιακά συνθέτουν αυτό που λέμε «αριστεία». Σκεφτείτε την ελληνική δημόσια ζωή, σκεφτείτε το περιβάλλον σας. Αυτοί που ξεχωρίζουν διαθέτουν αυτές ακριβώς τις εγγενείς ικανότητες να εστιάζουν σε ένα καθήκον, να επαναλαμβάνουν, να αφοσιώνονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι «βρίσκονται στο φάσμα» είναι Αϊνστάιν ή ότι όσοι δεν βρίσκονται στο φάσμα δεν θα αριστεύσουν σε τίποτα. Απλώς μια θέση «στο φάσμα», υπό συνθήκες, μπορεί να προσφέρει μια καλύτερη αφετηρία για την επίτευξη στόχων. Και η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι η πιο πρόσφατη περίπτωση που το αποδεικνύει αυτό περίτρανα.