Ενα από τα πρώτα νομοσχέδια της νέας κυβέρνησης είναι εκείνο για το «επιτελικό κράτος». Βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης, όχι μόνο για όσα ευελπιστεί να αλλάξει αλλά και για όσα συμβολίζει. Το νομοσχέδιο υπηρετεί μία διπλή φιλοδοξία.
Από τη μία, να δημιουργήσει μια task force. Εναν πυρήνα διακυβέρνησης γύρω από τον πρωθυπουργό. Την «Προεδρία της Κυβέρνησης», με δικό της προσωπικό και εκτεταμένες αρμοδιότητες, αποφασιστικές, συντονιστικές και επεμβατικές. Ενα μίνι κράτος ή ένα μάξι διευθυντήριο, αν θέλετε: μία επιτελική διακυβέρνηση, η οποία, όταν χρειάζεται, υποκαθιστά ώς ένα βαθμό τις υπόλοιπες κρατικές δομές.
Από την άλλη, να αναμορφώσει συνολικά την κεντρική διοίκηση. Να εισαγάγει ένα σύστημα εκεί όπου υπήρχαν διάσπαρτες (και ανεφάρμοστες) διατάξεις. Προβλέπει διακριτές (αν και όχι εντελώς ξεκάθαρες) δομές και αρμοδιότητες. Δίνει έμφαση στον προγραμματισμό και στην παρακολούθηση του κυβερνητικού έργου, στην καλή νομοθέτηση. Κατοχυρώνει επιτέλους την ανώτατη δημοσιοϋπαλληλία με το θεσμό του υπηρεσιακού γραμματέα υπουργείων. Ελπίζει πως θα μειώσει το έλλειμμα ελέγχου και λογοδοσίας που χαρακτηρίζει διαχρονικά το ελληνικό κράτος μέσα από μία πανίσχυρη (τουλάχιστον στα χαρτιά) ανεξάρτητη αρχή, την Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Φιλοδοξεί να φτιάξει επιτέλους κράτος στην Ελλάδα.
Ο δεύτερος στόχος αποδείχθηκε ανέφικτος μέχρι σήμερα. Ούτε μπορεί να είναι κανείς αισιόδοξος ότι θα συμβεί τώρα, τουλάχιστον άμεσα. Ισως γιατί ουδέποτε επετεύχθη ο πρώτος στόχος. Από την εποχή του Οθωνα, χρησιμοποιήσαμε στρεβλά την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τον κοινοβουλευτισμό ακριβώς για να μην υπάρξει ισχυρή κεντρική διοίκηση. Το μοντέλο του τοπικού βουλευτή (αρχικά απόγονος του κοτζαμπάση) που θα γίνει υπουργός για να κάνει τα ρουσφέτια στην Περιφέρειά του, υπονομεύοντας την κυβέρνηση της οποίας είναι μέλος.
Μετατρέψαμε την εμπιστοσύνη της Βουλής στον πρωθυπουργό, κορωνίδα της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, σε παζάρι της διανομής υπουργικών θώκων. Απάντηση σε αυτό το μείζον πρόβλημα διακυβέρνησης υπήρξε η ενίσχυση των πρωθυπουργικών γραφείων. Αυτό έπραξαν –και ορθά, παρά τα όσα άκουσαν– οι προηγούμενες κυβερνήσεις Σαμαρά και Τσίπρα.
Το νομοσχέδιο για το «επιτελικό κράτος» αποτυπώνει μία πραγματικότητα αλλά και μία αναγκαιότητα: ένα αποτελεσματικό Μέγαρο Μαξίμου, η σταδιακή ενίσχυση του οποίου δεν μπορούσε να παραμένει εξωθεσμική και άτυπη. Δανείζεται ορισμένα από τα πλεονεκτήματα της Προεδρικής Δημοκρατίας (έναν συνεκτικό πυρήνα διοίκησης γύρω από το πρόσωπο με τη μεγαλύτερη πολιτική νομιμοποίηση) χωρίς να υπονομεύει αναγκαστικά το Κοινοβούλιο και τον ρόλο του ως ύψιστο όργανο νομοθεσίας και λογοδοσίας. Αποτελεί την αναγκαία προέκταση του πρωθυπουργικού λειτουργήματος όσο τα κόμματα λειτουργούν ως φέουδα στην Ελλάδα. Μέχρι να φτιάξουμε, αν φτιάξουμε, επιτέλους κράτος.
* Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.