Οι Γάλλοι μαθητές οι οποίοι τον προσεχή Σεπτέμβριο θα εισαχθούν στη Β΄ Λυκείου επιλέγουν ενθουσιωδώς το νέο μάθημα, τη γεωπολιτική. Το γνωστικό αυτό αντικείμενο, εμβληματικό στην τρέχουσα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, επεκτείνεται και στην Γ΄ Λυκείου· θα διδάσκεται, δηλαδή, στις δύο τελευταίες σχολικές τάξεις. Η εισαγωγή της γεωπολιτικής στη γαλλική δευτεροβάθμια εκπαίδευση θεσμοποιεί την επιστήμη αυτή. Πρόκειται για τομή η οποία, ασφαλώς, θα επηρεάσει την Ελλάδα. Οι εξελίξεις στη Γαλλία πάντοτε επιδρούν, συχνά καθοριστικά, στους καθ’ ημάς πνευματικούς και εκπαιδευτικούς ορίζοντες.
Η διδασκαλία της γεωπολιτικής στη Γαλλία είναι συνέπεια μιας αργής ωρίμανσης, η οποία επανέφερε, αρχικά στο γαλλικό πανεπιστήμιο, μία μέχρι πρότινος δυσφημισμένη ειδικότητα – η γεωπολιτική ήταν στενά συνδεδεμένη με τη γερμανική ναζιστική προπαγάνδα. Ειρωνεία της τύχης, η επανεισαγωγή της γεωπολιτικής στο ακαδημαϊκό προσκήνιο οφείλει πολλά στην άνοδο του Μαρξισμού κατά τη δεκαετία του 1970.
Ο Yves Lacoste συνέβαλε αποφασιστικά να ξεπεραστεί η αρνητική προκατάληψη για τη γεωπολιτική από το 1976, εκδίδοντας το αριστερόστροφο περιοδικό Hérodote. Ακολούθησαν και άλλοι, επί παραδείγματι ο Michel Foucher και η ομάδα που συγκροτήθηκε στη Σορβόννη γύρω από τον Paul Claval. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και οι εθνοτικές συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία επανέφεραν στο προσκήνιο τα θέματα που είχαν απασχολήσει τη γεωπολιτική σκέψη κατά τον Μεσοπόλεμο: εδάφη, σύνορα, μειονότητες, εθνικισμοί. Ως συνέπεια, η γεωπολιτική αναπτύχθηκε δυναμικά στη Γαλλία τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Δημιουργήθηκαν μεταπτυχιακές σπουδές και διπλώματα, οι κάτοχοι των οποίων στελεχώνουν πολυεθνικές εταιρείες, διεθνείς οργανισμούς – ακόμη και κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών. Η γεωπολιτική οπτική εισάγει διαστάσεις οι οποίες αγνοούνται από την οικονομία και την κοινωνιολογία, τις δύο κυρίαρχες ερμηνευτικές προσεγγίσεις κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η είσοδος της γεωπολιτικής στην ανωτάτη και, από εφέτος, στη μέση εκπαίδευση αναγνωρίζει de facto τα όρια των δύο αυτών προσεγγίσεων σε έναν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο.
Η οικονομική επιστήμη αντιμετωπίζει την ποικιλία του γεωγραφικού χώρου και, ιδιαιτέρως, τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις ως «όχληση». Τα φαινόμενα τα οποία τοποθετούνται στο επίκεντρο της γεωπολιτικής ανάλυσης βρίσκονται στο περιθώριο της οικονομικής. Πώς, όμως, είναι δυνατόν στη σημερινή εποχή να αγνοούνται παράγοντες, όπως επί παραδείγματι οι θρησκευτικές ταυτότητες; Η πολιτική τους επίδραση ανατρέπει στην πράξη και τις πιο προωθημένες τεχνικά οικονομικές προβλέψεις.
Η κοινωνιολογία δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια εξειδίκευση. Ομως, το γεωγραφικό της πλαίσιο είναι περιορισμένο και ακίνητο. Μελετά κατά κανόνα μιαν ορισμένη κοινωνία, τα όρια της οποίας καθορίζονται από ένα έδαφος, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική εξέλιξη έχουν ενισχύσει τη σημασία των φαινομένων τα οποία διαπερνούν τα εδάφη. Η οπτική πρέπει αναγκαστικά να ανοιχτεί σε ευρύτερα πεδία, να μελετήσει τις αλληλεπιδράσεις παραγόντων οι οποίοι ενεργοποιούνται σε διαφορετικές γεωγραφικές κλίμακες. Ο μελλοντικός πολίτης πρέπει να κατανοεί το πώς και το γιατί οι εξελίξεις σε μακρινούς τόπους επηρεάζουν τη ζωή του. Η κοινωνιολογία, εμφαίνοντας στις εσωτερικές κοινωνικές διεργασίες, λειτουργεί όπως και η οικονομική επιστήμη· περιοριστικά.
Η γεωπολιτική συχνά συγχέεται με τις διεθνείς σχέσεις. Οι διεθνολόγοι, όμως, προέρχονται από νομικές σπουδές και ενδιαφέρονται κυρίως για τη λειτουργία της διεθνούς κοινότητας και τις διακρατικές σχέσεις. Επίσης, η γεωπολιτική διαφέρει και από τη γεωστρατηγική. Η γεωπολιτική ανάλυση λαμβάνει, βεβαίως, υπ’ όψιν της το διεθνές δίκαιο και τις στρατηγικές σπουδές. Δεν περιορίζεται, όμως, σε αυτά τα πεδία. Οι αναμετρήσεις και οι ισορροπίες δυνάμεως, οι οποίες την απασχολούν, προκύπτουν από τη σύνθεση πολύ περισσότερων παραγόντων.
Η εισαγωγή της γεωπολιτικής στη γαλλική δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν είναι, επομένως, προσθήκη ενός ακόμη αντικειμένου μέσα σε μιαν εγκυκλοπαιδική προσέγγιση. Σηματοδοτεί μιαν ουσιαστική αλλαγή παραδείγματος, η οποία εγκυμονείται επί τουλάχιστον μία εικοσαετία. Η πρωτοβουλία αυτή του γαλλικού υπουργείου Παιδείας αποδεικνύει τη ζωτικότητα του γαλλικού πνεύματος. Η Γαλλία αναδεικνύεται και πάλι διεθνής πρωτοπορία. Η μαρξιστική ανανέωση στις δεκαετίες 1960 και 1970 στη Γαλλία προκάλεσε ένα κύμα το οποίο, κατόπιν, απλώθηκε στην Ευρώπη και στην Αμερική. Σήμερα, με τον ίδιο τρόπο, η νέα αλλαγή παραδείγματος, η αναβάθμιση της γεωπολιτικής σκέψης, εισάγει διεθνώς νέους προβληματισμούς.
Είναι καιρός. Εχουν πολλαπλασιαστεί οι αστοχίες των πνευματικών ελίτ της Δύσης, οι οποίες ευθύνονται επί μακρόν, κατά πολύ και για πολλά σφάλματα των πολιτικών ηγεσιών – ένα εκ των οποίων αναγνωρίζεται στο πώς διαχειρίστηκαν οι «θεσμοί» την ελληνική κρίση. Με λίγη περισσότερη γνώση και βαθύτερη κατανόηση της ελληνικής γεωπολιτικής, δηλαδή της ιστορικής και γεωγραφικής πραγματικότητας, πολλά δεινά θα είχαν αποφευχθεί.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης, από κοινού με τον Michel Foucher, εισήγαγε και διηύθυνε το κοινό μεταπτυχιακό πρόγραμμα Γεωπολιτικής της Σορβόννης και της Ecole Normale.