Ανοίγεις το φως στην κουζίνα και πέφτει το βλέμμα σου σε ένα ρεπορτάζ στην πρώτη σελίδα της διεθνούς έκδοσης των New York Times που είναι ακουμπισμένη επάνω στο τραπέζι (και συμπεριλαμβάνει την αγγλόφωνη έκδοση της «Καθημερινής»). Ο τίτλος του ρεπορτάζ, «A research team’s efforts to give dead brains new life» («Οι προσπάθειες μιας ερευνητικής ομάδας να ζωντανέψει νεκρούς εγκεφάλους»), οδηγεί τη σκέψη πέρα από την αποστολή της δημοσιογραφίας, στα ερωτήματα για τον ορισμό και τον προορισμό της συνείδησης. Ας μην προσπαθήσουμε, όμως, να λύσουμε όλα τα υπαρξιακά ερωτήματα μέσα σε ένα μικρό άρθρο. Ας επικεντρωθούμε απλώς στα δεδομένα.
Το ρεπορτάζ επικεντρώνεται στον Nenad Sestan, έναν κροατικής καταγωγής 48χρονο καθηγητή στο Τμήμα Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Γέιλ των ΗΠΑ. Ο Sestan εργάστηκε για το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας που διανύουμε με αντικείμενο τη διατήρηση εγκεφαλικών κυττάρων. Σταδιακά κατόρθωσε να τελειοποιήσει ένα μηχάνημα έγχυσης συγκεκριμένων υγρών μέσα σε έναν εγκέφαλο που αφαιρέθηκε από χοίρο. Ο εγκέφαλος μπορούσε να εμφανίσει ξανά σημάδια ζωής, που καταγράφηκαν στο Bispectral Index Monitor (BIS). Το BIS υπάρχει σε κάθε χειρουργείο, υπολογίζει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου και σε μια κλίμακα 1-100 δείχνει «πόσο κάτω», δηλαδή πόσο βαθιά σε νάρκωση βρίσκεται ο εγχειριζόμενος ασθενής, που προφανώς δεν θέλουμε να ξυπνήσει σε ακατάλληλη στιγμή. O ανθρώπινος εγκέφαλος κινείται μεταξύ 90-100, αλλά όταν «κατεβαίνει» σε γενική αναισθησία κυμαίνεται μεταξύ 40-60. Ο εγκέφαλος του χοίρου που ξαναζωντάνεψε έδειξε BIS 10.
Αυτό το επίπεδο δεν θεωρείται ότι συνδέεται με την επαναφορά της συνείδησης του ζώου. Είναι όμως πιθανό ο εγκέφαλος του χοίρου, απομονωμένος από το σώμα του, να βρέθηκε σε έναν αέναο κύκλο επανάληψης της εμπειρίας της σφαγής του. Το πείραμα σταμάτησε. Αναμένεται συνέχιση των ερευνών.
Οι τελευταίες εξελίξεις στη νευροβιολογία έχουν καταρρίψει βεβαιότητες για τον εγκέφαλο. Δεν είναι πια σαφές πότε ακριβώς ένας εγκέφαλος είναι «νεκρός». Θα μπορούσε ένας χειρουργός να αφαιρέσει τον εγκέφαλο ενός ανθρώπου που μόλις έχει φύγει από τη ζωή και με μια μηχανή έγχυσης να τον επαναφέρει σε μια ζωή χωρίς σώμα;
Αν καθοδηγήσουμε βλαστοκύτταρα ώστε να μεταβληθούν σε ένα οργανοειδές, δηλαδή ένα συσσωμάτωμα νευρικών κυττάρων, θα αποκτήσει αυτό το οργανοειδές κάποιου είδους συνείδηση; Η απάντηση είναι ότι προφανώς το οργανοειδές θα αισθάνεται «κάτι». Είναι λοιπόν ο εγκέφαλος ένα βιολογικό «ηλεκτρικό ταμπλό», που αποκτά συνείδηση ακριβώς όπως ανοίγει το φως μέσα σε μια κουζίνα; Και αυτό που επακολουθεί δεν είναι παρά το «μαγείρεμα» της πραγματικότητας, η δημιουργία της ταυτότητας και της προσωπικότητας, από τις πρώτες ύλες της γνώσης και της εμπειρίας;