Ποιος θα μας σώσει από αυτούς που θα σώσουν τον κόσμο; Αυτή ήταν η σκέψη που στροβίλιζε στο μυαλό μου (ακόμα ευτυχώς offline) στις πιο κυνικές μου στιγμές κατά τη διάρκεια του τριήμερου Singularity Global Summit, που παρακολούθησα την περασμένη εβδομάδα στο Σαν Φρανσίσκο.
Η ιδιωτικότητα είναι κλοπή: αυτό είναι το μάντρα της ομώνυμης εταιρείας που βρίσκεται στο επίκεντρο του μυθιστορήματος «The Circle» του Ντέιβ Eγκερς. Oλη η ανθρώπινη εμπειρία πρέπει να καταγράφεται οπτικοακουστικά και να αναρτάται στο Διαδίκτυο, στο όνομα της διαφάνειας, της αποτελεσματικότητας και της επικοινωνίας – μέσω φυσικά των υπηρεσιών της συγκεκριμένης εταιρείας.
Το Singularity University (SU) είναι κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε για να διαφωτίσει τον κόσμο –ή τουλάχιστον όσους είχαν τα μέσα να πληρώσουν για τα υψηλού κόστους εκπαιδευτικά του προγράμματα και εκδηλώσεις– για τις λεγόμενες «εκθετικές τεχνολογίες» και το πώς θα αλλάξουν τον κόσμο. Στο μεγάλο ετήσιο συνέδριό του, που έως φέτος γινόταν κάθε χρόνο στο Σαν Φρανσίσκο, τη Μέκκα της ψηφιακής επανάστασης, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω τις συναρπαστικές τελευταίες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη, στη ρομποτική, στο 3D-printing, στη συνθετική βιολογία, στην «επαυξημένη πραγματικότητα» (AR) και στις λοιπές τεχνολογίες που διαμορφώνουν τη νέα πραγματικότητα.
Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, που ήταν ούτως ή άλλως απελπιστικά πίσω στην οικονομία της γνώσης προ του 2009 και η οποία κατά τη δεκαετία που ακολούθησε, όταν έγιναν ιλιγγιώδη άλματα στις τεχνολογίες αυτές που έθεσαν τα θεμέλια της 4ης βιομηχανικής επανάσταση, έδινε αγωνιώδη μάχη για οικονομική επιβίωση, ένας θεσμός όπως το Singularity είναι εξαιρετικά καλοδεχούμενος. Πέρυσι, χάρη στην ακαταπόνητη Νίκη Συροπούλου, που ανέλαβε να μεταλαμπαδεύσει το πνεύμα του SU στην Ελλάδα, έγινε το πρώτο Greece Summit, με ομιλητές που άνοιξαν τα μάτια του ελληνικού κοινού στον νέο κόσμο που δημιουργείται. Το δεύτερο ελληνικό συνέδριο, τον Νοέμβριο, αναμένεται να είναι ακόμα καλύτερο.
Δεν παύει όμως να υπάρχει κάτι ανατριχιαστικό στο όραμα που πρεσβεύουν οι δύο ηγετικές φυσιο-γνωμίες και συνιδρυτές του SU, ο χαρισματικός Ελληνοαμερικανός Πίτερ Ντιαμάντης και ο θρυλικός πολυεφευρέτης Ρέι Κούρτσγουαϊλ.
Στις ομιλίες τους, εστίασαν και οι δύο στο ότι, χάρη στην τεχνολογία, ζούμε στην καλύτερη εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας και ότι, με την υπολογιστική ισχύ να συνεχίζει να σκαρφαλώνει, τίθενται οι βάσεις για την ουτοπία του μέλλοντος: μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι θα είναι ένα με τις μηχανές, με τη διασύνδεση των ανθρώπινων εγκεφάλων με το υπολογιστικό νέφος· όπου ασθένειες θα εντοπίζονται άμεσα, όπου, άρα, το προσδόκιμο ζωής θα εκτοξευθεί· όπου η πρόσβαση στο Διαδίκτυο θα γίνει οικουμενική και θα επεκταθεί σε αμέτρητες συσκευές, δίνοντας σε όλο τον ανθρώπινο πληθυσμό τη γνώση και τα εργαλεία για να χειραφετηθούν και να δημιουργήσουν· όπου θα μετακινούμαστε με αυτόνομα οχήματα μηδενικών εκπομπών στον δρόμο και στον αέρα, χρησιμοποιώντας τον κερδισμένο χρόνο για δουλειά ή ψυχαγωγία.
Υπάρχει όμως και η σκοτεινή –η απολύτως ερεβώδης– όψη του νομίσματος της ραγδαίας αυτής προόδου: δυνατότητες παρακολούθησης, χειραγώγησης και καταναγκασμού μεγαλύτερες από ποτέ, που θα φτάνουν πλέον και στις ενδόμυχες σκέψεις μας· γενετικές παρεμβάσεις με άδηλες, ενδεχομένως εφιαλτικές, μακροπρόθεσμες συνέπειες· διεύρυνση ανισοτήτων, σε βαθμό που θα οδηγήσει σε ένα ιδιότυπο νέο απαρτχάιντ. Είναι χαρακτηριστική η ειρωνεία την οποία ανέδειξε ένας εκ των ομιλητών (οικονομολόγος ο ίδιος), ότι, ενώ οι σύνεδροι μιλούσαν για το πώς η τεχνολογία θα επιφέρει νέα εποχή αφθονίας, οι δρόμοι δίπλα στο ξενοδοχείο όπου διεξήχθη το συνέδριο ήταν γεμάτοι αστέγους.
Οι Ιακωβίνοι της ψηφιακής επανάστασης, όπως έχει παρατηρήσει ο σφοδρός επικριτής τους Εβγκένι Μορόζοφ, θεωρούν ότι η τεχνολογία μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Εκθειάζουν τη διαφάνεια και την (ψηφιακή) κοινωνικότητα, πιστεύουν σε καλύτερη ζωή μέσω έξυπνων εφαρμογών. Απεχθάνονται την κρατική παρέμβαση, είτε στη φορολογική είτε στη ρυθμιστική της μορφή.
Είναι μια φιλοσοφία που δένει θαυμάσια με τα οικονομικά τους συμφέροντα (και που αντικατοπτρίζεται στους ανύπαρκτους φόρους που πληρώνουν οι κολοσσοί της νέας οικονομίας). Η τεχνολογία όμως από μόνη της, ερήμην της πολιτικής, δεν δίνει λύσεις, και η ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται αφήνει αχανή περιθώρια για ολέθρια λάθη. Είναι υπερβολικά σημαντική για να την αφήσουμε στους τεχνολόγους.