Στις γενικές βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου και με την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής δύο εβδομάδες αργότερα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, αναδείχθηκε ως ο 98ος πρωθυπουργός της Ελλάδος από την εθνική απελευθέρωση και μετά. Την πρώτη θέση στον σχετικό κατάλογο καταλαμβάνει ο κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας Ιωάννης Καποδίστριας, που ανέλαβε την εξουσία τον Ιανουάριο 1828 και την εγκατέλειψε πρόωρα, λόγω της δολοφονίας του, τον Σεπτέμβριο του 1831. Ο απελθών πρωθυπουργός (Αλέξης Τσίπρας) καταλαμβάνει την 96η θέση, αφού διαδέχθηκε τον Ιανουάριο 2015 τον 95ο πρωθυπουργό (Αντ. Σαμαρά) και άσκησε έκτοτε την εξουσία, με ένα σύντομο διάλειμμα τον Σεπτέμβριο 2015, οπότε επικεφαλής της κυβέρνησης που διεξήγαγε τις εκλογές τον μήνα εκείνο ορίστηκε η κ. Βασ. Θάνου (97η πρωθυπουργός).
Στο σχετικό ιστορικό διάγραμμα των 97 πρωθυπουργών της Ελλάδος από το 1828 έως σήμερα δεν υπολογίζονται ούτε συναριθμούνται οι επικεφαλής του Εκτελεστικού ή Βουλευτικού, κατά την επαναστατική περίοδο (1821-1828), όπως ούτε και οι τρεις «δοτοί» πρωθυπουργοί της κατοχικής περιόδου (1941-1944). Περιλαμβάνονται, όμως, όλοι οι υπόλοιποι, ακόμα και εκείνοι των δικτατορικών περιόδων (Μεταξάς, Παπαδόπουλος κ.λπ.). Ως εκ τούτου, στα 200 χρόνια περίπου (191 για την ακρίβεια) από την έναρξη της κυβερνητικής θητείας του Καποδίστρια έως και σήμερα, έχουν αναδειχθεί στο πρωθυπουργικό αξίωμα 97 διαφορετικά φυσικά πρόσωπα (96 άνδρες και μία γυναίκα) και άσκησαν τα σχετικά καθήκοντα σε μία ή περισσότερες κυβερνητικές θητείες. Τις περισσότερες από αυτές (θητείες) είχε ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος (19ος πρωθυπουργός), που αναδείχθηκε στο πρωθυπουργικό αξίωμα 10 φορές. Ακολουθούν οι Δημήτριος Βούλγαρης (13ος πρωθυπουργός) με 8 διακριτές κυβερνητικές θητείες, Ελευθέριος Βενιζέλος (34ος πρωθυπουργός) με 7 θητείες, όπως και ο Χαρίλαος Τρικούπης (23ος πρωθυπουργός) επίσης με 7 θητείες, Επαμεινώνδας Δεληγεώργης (20ός πρωθυπουργός) και Αλέξανδρος Ζαΐμης (30ός πρωθυπουργός) με 6 θητείες, Κωνσταντίνος Κανάρης (9ος πρωθυπουργός), Θεόδωρος Δηλιγιάννης (24ος πρωθυπουργός) και Δημήτριος Ράλλης (29ος πρωθυπουργός) με 5 θητείες. Τέλος, από 4 θητείες είχαν οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Γεώργιος Θεοτόκης (31ος πρωθυπουργός) και Κωνσταντίνος Καραμανλής (71ος πρωθυπουργός). Οι περισσότεροι των υπολοίπων περιορίζονται σε μία ή δύο θητείες, με την εξαίρεση τεσσάρων εξ αυτών (Θεμιστοκλής Σοφούλης, Σοφοκλής Βενιζέλος, Γεώργιος Παπανδρέου και Νικόλαος Πλαστήρας) που είχαν από τρεις θητείες.
Ως προς τη συνολική διάρκεια της κυβερνητικής τους θητείας (ή μάλλον θητειών) ξεχωρίζουν οι Κωνσταντίνος Καραμανλής (71ος πρωθυπουργός) με συνολική διάρκεια κυβερνητικής (χώρια η προεδρική) θητείας άνω των 13 ετών, Ελευθέριος Βενιζέλος (34ος πρωθυπουργός) με 12,5 έτη, Χαρίλαος Τρικούπης (23ος πρωθυπουργός) με 10 έτη και 9 μήνες, Ανδρέας Παπανδρέου (85ος πρωθυπουργός) με 9 έτη και 11 μήνες και Κωνσταντίνος Σημίτης (90ός πρωθυπουργός) με 8 έτη. Στο διάγραμμα των πρωθυπουργών της Ελλάδος δεν απουσιάζουν, ωστόσο, και εκείνοι που είχαν ελάχιστες σε διάρκεια κυβερνητικές θητείες· μάλιστα, επτά εξ αυτών άσκησαν τα πρωθυπουργικά καθήκοντα για διάστημα βραχύτερο των 20 ημερών, με εντυπωσιακότερη περίπτωση αυτή του Αναστασίου Χαραλάμπη, που διετέλεσε πρωθυπουργός για μία μόνο ημέρα στις έκτακτες συνθήκες του Σεπτεμβρίου 1922.
Από τη συγκριτική επισκόπηση των ως άνω και άλλων συναφών στοιχείων, που δεν μπορούν να εκτεθούν αναλυτικά εδώ, αλλά και του έργου και της παρακαταθήκης τους στην κοινωνική συνείδηση και πορεία του τόπου, προκύπτει ότι από το σύνολο των 97 έως σήμερα πρωθυπουργών της Ελλάδος, οι κορυφαίοι δεν ήταν παραπάνω από 4 ή 5 – τόσοι περίπου όσα τα δάχτυλα του ενός χεριού με το οποίο υπολόγιζε στο φιλιατρό του πηγαδιού τούς δίκαιους στη «Γυναίκα της Ζάκυθος» ο Σολωμός (κεφ. 1ο, στιχ. 4 – 13). Λόγω του έργου, της προσφοράς και της αξίας τους ξεχωρίζουν οι Ιωάννης Καποδίστριας (1ος) και Χαρίλαος Τρικούπης (23ος πρωθυπουργός) κατά τον 19ο αιώνα, και οι Ελευθέριος Βενιζέλος (34ος) και Κωνσταντίνος Καραμανλής (71ος πρωθυπουργός) κατά τον 20ό. Στους δύο τελευταίους μπορεί, ενδεχομένως, να προστεθεί και ο Ανδρέας Παπανδρέου (85ος πρωθυπουργός), για να περιοριστούμε στους τεθνεώτες.
Τα σχετικά κριτήρια αξιολόγησης και αποτίμησης είναι τρία και επενεργούν σωρευτικά: πρώτον, η νομιμοποίηση στην άσκηση της εξουσίας, δεύτερον, η διάρκειά της με τη συναίνεση και εμπιστοσύνη του λαού και, τρίτον, και διόλου έλασσον, το έργο που επιτέλεσαν κατά την από μέρους τους διακυβέρνηση του τόπου· ένα έργο που τους επέτρεψε να συμβάλουν στην εκπλήρωση των βασικών εθνικών σκοπών (θεμελίωση του κράτους, εθνική ολοκλήρωση, εκσυγχρονισμός και εκδημοκρατισμός της πολιτείας, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, εξευρωπαϊσμός κ.λπ.) και να κατακτήσουν περίοπτη θέση στην πολιτική συνείδηση του έθνους. Εξαιρουμένων, λοιπόν, εκείνων που έκαναν ζημιά στην πατρίδα, και δεν ήταν λίγοι (με «κορυφαίο» ίσως τον Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο, τελευταίο πρωθυπουργό της δικτατορίας των συνταγματαρχών, στη διάρκεια της θητείας του οποίου συντελέστηκε η κατοχή περίπου της μισής Κύπρου), οι υπόλοιποι άσκησαν κατά το μέτρο των δυνατοτήτων τους και των δεδομένων της ιστορικής συγκυρίας τα πρωθυπουργικά καθήκοντα και συνέβαλαν ποικιλοτρόπως στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου.
Ορισμένοι, όμως, εξ αυτών, όπως οι προαναφερθέντες, υπήρξαν αληθινοί ηγέτες και ταγοί του έθνους· υπήρξαν «σημαίνοντες πολιτικοί», κατά τον χαρακτηρισμό του John Rawls σε ένα από τα τελευταία έργα του (Το δίκαιο των λαών). «Σημαίνων πολιτικός» δεν είναι ο οποιοσδήποτε αξιωματούχος του κράτους, ακόμα κι αν πρόκειται για αυτόν που αναλαμβάνει το πρωθυπουργικό αξίωμα και ασκεί τα σχετικά καθήκοντα. Αλλά εκείνος ο πολιτικός που, μέσα από την υποδειγματική δράση κατά τη διάρκεια της θητείας του, ιδίως, επιδεικνύει ξεχωριστές ηγετικές αρετές και ικανότητες (ισχύ, σωφροσύνη, θάρρος, υπευθυνότητα) για την προάσπιση και προαγωγή του κοινού ή δημοσίου (και όχι ιδίου) συμφέροντος, καθοδηγώντας τον λαό με σύνεση και ασφάλεια σε καιρούς ταραχώδεις και επικίνδυνους. Πρόκειται για ηγέτη που προσεγγίζει κάπως το ιδεώδες του ενάρετου πολιτικού που σκιαγραφεί ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια», αλλά και ο Πλάτων στην «Πολιτεία» και στον «Πολιτικό» του.
* Ο κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.