Τη στιγμή που το δεύτερο αεροπλάνο εμβόλισε τον δεύτερο από τους Δίδυμους Πύργους, ουδείς μπορούσε να αμφισβητήσει ότι μετά τις επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον ο κόσμος θα άλλαζε ριζικά.
Πράγματι, δεκαοκτώ χρόνια μετά, είναι σαφές ότι από την αυξημένη ασφάλεια σε αεροδρόμια και σε κάθε πιθανό, συμβολικό στόχο τρομοκρατών, έως την εσωτερική πολιτική σκηνή των κρατών, έως την αντιμετώπιση των κοινών κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα, η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 σηματοδοτεί στροφή ιστορικής σημασίας. Μεταξύ αυτών που μας φανέρωσε –και τότε και σε όσα ακολούθησαν– είναι η αναγνώριση ότι παρά τα απίστευτα επιτεύγματα του ανθρώπου, η βαρβαρότητα και οι πιο πρωτόγονες συμπεριφορές ελάχιστα απέχουν από την καθημερινότητα του καθενός.
Οι επιθέσεις Αράβων τρομοκρατών εναντίον των συμβόλων της επικράτησης του καπιταλισμού και της Δύσης ήρθαν 12 χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού μπλοκ, όπως και το άλλο ιστορικής σημασίας γεγονός του 1989: η πάταξη του κινήματος για τη δημοκρατία στην Κίνα χωρίς την εγκατάλειψη της πορείας προς μια ιδιότυπη μορφή άγριου καπιταλισμού υποκεντρική πολιτική εξουσία. Το σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης που είχε στηθεί μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ίσχυε ακόμη, αλλά με πολλές αδυναμίες και αγκυλώσεις.
Αυτό ήταν το γενικότερο πλαίσιο του κόσμου το 2001, όταν μια χούφτα ανθρώπων εμπνευσμένων από τις πιο αναχρονιστικές πτυχές μιας αρχαίας θρησκείας έπληξε την καρδιά της μεγαλύτερης στρατιωτικής και οικονομικής υπερδύναμης που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα. Ηταν αναμενόμενο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιδρούσαν με όλη τους την ισχύ και ότι η συμπεριφορά τους θα άλλαζε τις ίδιες και τον κόσμο. Ηταν, όμως, επίσης αναμενόμενο ότι θα παρέμεναν κυρίαρχη δύναμη και θα συνέχιζαν να ελέγχουν τους μοχλούς πολιτικής και οικονομικής ισχύος, όπως τα Ηνωμένα Εθνη, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ΝΑΤΟ κ.ά.
Ομως, δύο σημαντικές εξελίξεις που δεν είχαν άμεση σχέση με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου συνέβαλαν στην επιτάχυνση των αλλαγών που τέθηκαν σε κίνηση εκείνη την ημέρα και που θα έφθαναν σε κάθε γωνιά της Γης. Τον Δεκέμβριο του 2001 η Κίνα έγινε μέλος του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου ενώ η τεχνολογία της επικοινωνίας έφθανε σε σημείο ανάφλεξης. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συνέπεσε με την παγκοσμιοποίηση της άμεσης και εύκολης επικοινωνίας (ενώ το 1993 μόνο το 1% των τηλεπικοινωνιών περνούσαν από το Διαδίκτυο, το 2000 το ποσοστό είχε φθάσει στο 51%) και νέες τεχνολογίες σύντομα αντικατέστησαν πολλές παλιές, αλλάζοντας τις ροές εμπορίου και πλούτου.
Με την εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων (το Facebook ιδρύθηκε το 2004) και των «έξυπνων» τηλεφώνων (το iPhone το 2007), όλος ο κόσμος ήταν ενωμένος άμεσα· όμως, ενώ ο καθένας μπορούσε να μαθαίνει τι συμβαίνει σε όλον τον κόσμο, είχε και τη δυνατότητα να φτιάχνει τη δική του επιλεκτική πραγματικότητα, τη δική του κοινότητα, τη δική του κοινωνία, με βάση τα δικά του μίση και πάθη, τις δικές του φοβίες και προσδοκίες.
Μπορούσαμε όλοι να αγοράσουμε πλυντήριο ή τηλέφωνο που είχε κατασκευαστεί στην Κίνα με αμερικανική ή ιαπωνική τεχνολογία για λιγότερα χρήματα απ’ ό,τι παλιότερα, αλλά μπορούσαμε, επίσης, να εκφράζουμε την αγωνία μας για τις αλλαγές στην δική μας αγορά εργασίας και στις δικές μας ζωές, βρίσκοντας ανθρώπους με τις ίδιες σκέψεις και ιδέες, είτε στη γειτονιά μας είτε οπουδήποτε αλλού.
Ετσι, καθώς ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» εξελισσόταν στον μακρύτερο πόλεμο των ΗΠΑ (στο Αφγανιστάν, από το 2001 έως σήμερα) και στην καταστροφική εισβολή και κατοχή του Ιράκ (το 2003), όλοι μπορούσαν να παρακολουθούν τις νίκες αλλά και τις ήττες και τα εγκλήματα των μαχόμενων πλευρών.
Την ίδια ώρα, σφαγές όπως αυτές στη Συρία μπορεί να μη γίνονταν αντιληπτές. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία έβγαζε αμέτρητα εκατομμύρια ανθρώπων από τη φτώχεια ενώ κλόνιζε πλουσιότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις στην παραγωγή και στη διανομή προϊόντων και υπηρεσιών οδήγησαν πολλούς στην ανεργία και στο χρέος.
Η ανασφάλεια και η οργή πολλαπλασιάζονταν μέσω των κοινωνικών δικτύων και «εναλλακτικών» μέσων ενημέρωσης, δίνοντας πάτημα σε δημαγωγούς που «απελευθερώνουν» τα σκοτεινά ένστικτα των ψηφοφόρων τους.
Η άνοδος πολιτικών που βασίζονται στον διχασμό, στην καταγγελία των αντιπάλων χωρίς να λογαριάζουν τις συνέπειες, οφείλεται στο τοξικό κλίμα που καλλιεργείται εδώ και χρόνια. Μπορεί να μην οφείλεται αποκλειστικά στο πλήγμα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, αλλά ο αιφνιδιασμός εκείνος, τα αισθήματα ανασφάλειας και οργής και οι αδιέξοδοι πόλεμοι που προκάλεσε, σε συνδυασμό με τις αλλαγές που επέφεραν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση, διαμόρφωσαν έναν κόσμο όπου εκλέγονται δημαγωγοί που υπόσχονται την επικράτηση της ομάδας τους εναντίον των υπολοίπων.
Τα προβλήματα που μαστίζουν τον πλανήτη σήμερα αλληλοσυνδέονται. Η διεθνής διακυβέρνηση, η ανισότητα, η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση απαιτούν συλλογική, διεθνή προσπάθεια, την ώρα που μένουμε παγιδευμένοι σε προσωπικές φοβίες και ιδιοτέλεια.