Δέκα δευτερόλεπτα συνόψισαν τη ραγδαία καθίζηση κύρους ενός μεγάλου έθνους κατά την αυτοκαταστροφική υπνοβασία του προς το Brexit. Ηταν όταν ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Λίο Βαράντκαρ, αγέρωχος και ηγετικός δίπλα σε έναν μπουφόνικο και τσαλακωμένο Μπόρις Τζόνσον, περιέγραψε τον ατέλειωτο δρόμο διαπραγματεύσεων (πάντα από θέση αδυναμίας) που περιμένει τη Βρετανία, με μια αιχμηρή παρομοίωση: «Σε αυτό το ηράκλειο έργο που έχετε μπροστά σας θα σταθούμε δίπλα σας σαν φίλοι, όπως η Αθηνά δίπλα στον Ηρακλή». Οπως είναι γνωστό στη μυθολογία, ο Ηρακλής έχοντας χάσει τα λογικά του από την Ηρα, σκότωσε τα παιδιά του, και απετράπη από το να σκοτώσει και τον πατέρα του μόνο χάρη στην επέμβαση της Αθηνάς, που τον έριξε αναίσθητο.
Κάπως έτσι η Βρετανία του Τζόνσον βρίσκεται σε αδυναμία ανάκτησης ελέγχου. Ενα πολιτικό σύστημα φημισμένο για τον πραγματισμό του δείχνει παραδομένο στη σύγχυση και τον παραλογισμό. (Ο κλασικής παιδείας πρωθυπουργός της θα αναγνώριζε την αρχαία Ατη.) Η φενάκη του λαϊκιστικού εθνικισμού, σε έναν κόσμο βαθιάς αλληλεξάρτησης και πλανητικών προβλημάτων, καταλήγει στην εθνική και δημοκρατική αποδυνάμωση. Η ετερογονία των σκοπών, όπως θα έλεγαν και στο Eton.
Παρόμοιες δυνάμεις οδηγούν την πολιτική και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, και γι’ αυτό η οδυνηρή εμπειρία της Βρετανίας είναι εμβληματική. Το πρώτο καμπανάκι αφορά την ίδια την αντοχή των κοινοβουλευτικών θεσμών και συνταγματικών εγγυήσεων απέναντι στο τσουνάμι του λαϊκισμού. Μια πολιτική πτέρυγα φανατικών, σε συμπαιγνία με τις ταμπλόιντ εφημερίδες, κατηγορούν τα δικαστήρια και την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου ως «εχθρούς του λαού». Δημοσκόπηση αποκαλύπτει ότι 54% των Βρετανών θεωρούν ότι η χώρα χρειάζεται έναν ισχυρό ηγέτη αποφασισμένο να αψηφά κανόνες και θεσμικούς περιορισμούς. Το μοντέλο Πούτιν (και Τραμπ) είναι εκκωφαντικά παράφωνο για την παλαιότερη κοινοβουλευτική δημοκρατία της Ευρώπης.
Η αίσθηση της ταπείνωσης, της οργής, της παραλυτικής αδυναμίας που αισθάνονται εκατομμύρια Βρετανοί, μας θυμίζει το δικό μας πρώτο εξάμηνο του 2015. Ομως στη Βρετανία αίσια έκβαση δεν διαφαίνεται, η κρίση θα εκτείνεται για χρόνια μέχρι η Βρετανία του Brexit να ξαναβρεί ένα σημείο ισορροπίας.
Ο εμφύλιος διχασμός, που ευτυχώς στην Ελλάδα αποτράπηκε τελευταία στιγμή, στη Βρετανία έχει μεγαλύτερο βάθος. Το Brexit δεν αφορά ανθρώπους που έχουν ιδέες, αλλά μια ιδέα που κατέχει ανθρώπους, όπως θα έλεγε ο Καρλ Γιουνγκ. Και η υποκρισία των σκληρών Brexiteers (που παρουσιάζουν τα εγγενή αδιέξοδα της πολιτικής τους ως τάχα εκδικητικότητα της Ευρώπης, και δήθεν απόδειξη του πόσο δίκιο έχουν) τροφοδοτεί περαιτέρω τον διχασμό.
Καθώς νόρμες δεκαετιών και αιώνων εξαερώνονται, προηγμένες κοινωνίες επιδεικνύουν αντιδράσεις τέρατος και μυαλό νηπίου. Πολιτικές ελίτ που γεννήθηκαν με το χρυσό κουτάλι στο στόμα (και άρα όφειλαν μεγαλύτερη γενναιοδωρία προς την κοινωνία) γαντζώνονται λυσσασμένα στην εξουσία ως παιχνίδι, αδιαφορώντας για τα ερείπια που αφήνουν πίσω τους.
Σε αυτόν τον κόσμο της ρευστοποίησης η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει η μόνη γεωπολιτική σταθερά. Απέναντι στο δράμα της Βρετανίας, η Ευρώπη, με μια έννοια, ζει κάτι υπέροχο. Στη σύγκρουση με τους αντιπάλους της ανακάλυψε ξανά τον εαυτό της. Η μικρή Ιρλανδία στέκει περήφανη με 26 κράτη-μέλη στο πλευρό της. Γιατί η Ε.Ε. υπήρξε πάντα, και πάνω από όλα, ένα εγχείρημα ειρήνης και ενότητας, που δεν θα άφηνε να διακυβευθεί η ειρήνη στη Βόρειο Ιρλανδία.
Ο νέος επίτροπος Εμπορίου, ένας Ιρλανδός με φυσικό ανάστημα γίγαντα, είναι αυτός που θα διαπραγματευθεί για λογαριασμό των «27» τη νέα εμπορική συμφωνία με την εξερχόμενη Βρετανία.
Την επόμενη ημέρα της εξόδου η Βρετανία θα πιεστεί να προσαρμοστεί στα ρυθμιστικά πρότυπα της παγκόσμιας εμπορικής υπερδύναμης Ε.Ε., και όχι το αντίστροφο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα συνιστά το πιο προηγμένο παράδειγμα εθελουσίας συγκυριαρχίας δημοκρατικών εθνικών κρατών στην ανθρώπινη ιστορία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο θα αγωνίζεται να διατηρήσει την ίδια την κρατική του ακεραιότητα.
Ευτυχώς για μια ακόμη φορά η Ελλάδα βρίσκεται στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Εχοντας μόλις αποφοιτήσει από τη δική της κρίση μπορεί να παρακολουθεί από απόσταση (αν και κάθε άλλο παρά αβλαβής) τις άλλες κρίσεις να μαίνονται. H γλαύκα της Αθηνάς δεν ανοίγει τα φτερά της πριν η μέρα γείρει προς τη δύση.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.