Η κόρη του Καπουλέτου το ’χε πει πολλά χρόνια πριν. «Τ’ όνομά σου μόνο είναι εχθρός μου. Εσύ ’σαι ό,τι είσαι, αν δεν λέγεσαι Μοντέγος. Τι ’ναι Μοντέγος; Χέρι, πόδι, μπράτσο, πρόσωπο ή οποιοδήποτε άλλο μέρος που ’χει ο άνθρωπος; Ω, πάρε ένα άλλο όνομα! Τι έχει το όνομα; Αυτό που λες ρόδον, όπως κι αν το πεις, το ίδιο θα μοσκοβολάει. Κι ο Ρωμαίος, αν δε λεγόταν Ρωμαίος, πάλι θα κρατούσε όλη τη σπάνια χάρη που ’χει και χωρίς τον τίτλο αυτόν. Ρωμαίο, άσε τ’ όνομά σου· και γι’ αυτό τ’ όνομα που μέλος σου δεν είναι πάρε όλη εμένα».
Κάπως έτσι, δηλαδή με το ίδιο σκεπτικό, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σκέφτεται –σύμφωνα με τον ανταποκριτή των Financial Times στις Βρυξέλλες– να καταργήσει τον τίτλο του αντιπροέδρου για την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Προσοχή, όχι το χαρτοφυλάκιο, αλλά μόνο το όνομα που, όπως θα ’λεγε ο Σαίξπηρ, «μέλος της Επιτροπής δεν είναι».
Εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι η επιλογή του τίτλου ήταν ατυχής. Δημιούργησε μια αχρείαστη φασαρία από ανθρώπους που πιστεύουν ότι «τα ονόματα είναι η ψυχή μας». Αλλά πάλι κι ένας τυπικός ευρωγραφειοκρατικός τίτλος του στυλ «αντιπροεδρία για την εργασία, την ασφάλεια και τη μετανάστευση» (αυτά είναι χονδρικώς τα τρία καθήκοντα που με επιστολή της η Φον ντερ Λάιεν ανέθεσε στον κ. Σχοινά) θα δημιουργούσε αντιδράσεις. Πιθανώς διπλές: από τα δεξιά θα αντιδρούσαν που συνδέεται η εργασία με τη μετανάστευση («οι ξένοι μάς παίρνουν τις δουλειές») και από τα αριστερά, η ασφάλεια με τη μετανάστευση. Οταν η πολιτική γίνεται σημειολογική άσκηση, ισχύει το «αρχή παιδεύσεως ονομάτων επίσκεψις». Βεβαίως ο Αντισθένης με τον όρο «παίδευσις» εννοούσε την Παιδεία, αλλά όπως εξελίσσονται τα πράγματα πρέπει να τον διαβάσουμε με τη νεοελληνική σημασία του όρου.
Σημειολογικώς πάντως πρέπει να δώσουμε ένα δίκιο στην πρόεδρο της Επιτροπής. Σύμφωνα με ανταποκριτή των Financial Times στις Βρυξέλλες, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε συζητήσεις με διάφορους ευρωβουλευτές, υπερασπίστηκε τον τίτλο λέγοντας ότι «δεν θα ήθελε να μονοπωλεί τη φράση η άκρα Δεξιά» (Mehreen Khan, Τwitter 11.9.2019). Το δίκιο της προκύπτει από την εμπειρία. Είδαμε και πάθαμε να αποσπάσουμε τη λέξη «ασφάλεια» από το οιονεί ακροδεξιό λεξιλόγιο. Πριν από μερικά χρόνια η επίκληση αυτού του δημοκρατικού δικαιώματος είχε την ίδια χροιά με την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Μέχρι και ο Οδυσσέας Ελύτης είχε επιστρατευτεί με το «Οταν ακούς τάξη, ανθρωπινό κρέας μυρίζει» και η διαστρέβλωση είχε να κάνει με τη σκόπιμη σύγχυση μεταξύ «τάξης» και «ασφάλειας». Από την άλλη, κάποιος μπορεί να πει ότι από την εμπειρία επίσης προκύπτει πως τέτοιες λέξεις, τέτοιες φράσεις χρησιμοποιήθηκαν για τον σφαγιασμό εκατομμυρίων. Αληθές είναι, αλλά όπως θα έλεγε ο Σαίξπηρ, «αυτό που λες φασισμός, όπως κι αν το πεις, το ίδιο θα βρωμάει». Και στο κάτω κάτω της γραφής και η «ισότητα» χρησιμοποιήθηκε για τον σφαγιασμό (αριθμητικώς) περισσότερων, αλλά η λέξη ουδέποτε απέκτησε αρνητική χροιά.
Οπως και να έχει το πράγμα, και αυτή η συζήτηση αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο. Την αμηχανία ενός κόσμου, μιας ηπείρου που κουβαλάει ένα μεγάλο βάρος της Ιστορίας, να βρει απαντήσεις στις σύγχρονες προκλήσεις, όπως είναι η μετανάστευση. Κι αν θέλει να βρει κάποιος κάτι αρνητικό στον τίτλο, είναι ότι μυρίζει παρωχημένη συντήρηση· είναι κάτι σαν τα «χρηστά ήθη» που όλοι προστατεύουν αλλά ουδείς ορίζει.
Εν κατακλείδι, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στο τέλος οι πρωταγωνιστές του δράματος «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» αυτοκτονούν από μία παρεξήγηση…