Στα λόγια, όλα είναι απλά κι όσον αφορά την οικονομία. Τι χρειάζεται; Επενδύσεις. Δεν υπάρχει πολιτικός ή πολιτευόμενος που δεν θα συμφωνήσει στο κλισέ. Θέλουμε περισσότερες επενδύσεις.
Στην πράξη, βέβαια, η οικονομία πέρασε μακρά περίοδο καθίζησης επενδύσεων. Η αλήθεια που δεν αναφέρεται πολύ είναι ότι η πτώση των επενδύσεων ξεκίνησε πριν από την κρίση και επιδεινώθηκε κατά τη διάρκειά της. Ενδεικτικό της παθογένειας της ελληνικής οικονομίας είναι ότι η συνολική παραγωγικότητα μειώνεται σταδιακά από το 2003. Αν, δηλαδή, μετρήσουμε την αξία της εργασίας και τα κεφάλαια που εισέρχονται στην οικονομία και το αποτέλεσμα (το προϊόν και οι υπηρεσίες) που δημιουργείται, αυτή η «συνολική παραγωγικότητα» της ελληνικής οικονομίας είναι μειούμενη. Γιατί με την εργασία και τα κεφάλαια που απασχολούνται παράγεται μικρότερο προϊόν.
Πρόσφατη μελέτη εργασίας του ΟΟΣΑ με τον τίτλο «Ενισχύοντας τις επενδύσεις στην Ελλάδα» διαπιστώνει ότι τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια, με καθήλωση της ανάπτυξης, στασιμότητα της απασχόλησης και την τοποθέτηση κεφαλαίων για επενδύσεις, εμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οπότε η συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας αρχίζει σταδιακά να φθίνει.
Βέβαια, μετά το 2011 τόσο η απασχόληση όσο και τα κεφάλαια που «δουλεύουν» γίνονται αρνητικά, οι επενδύσεις είναι χαμηλότερες από τις αποσβέσεις, δηλαδή δεν αντικαθίστανται ούτε οι παλαιές επενδύσεις, που απαξιώνονται λόγω του χρόνου που πέρασε από την πραγματοποίησή τους. Η πτώση των πραγματικών επενδύσεων στην Ελλάδα ήταν εντονότερη και μεγαλύτερης διάρκειας από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωζώνης. Το 2017 η κατασκευαστική δραστηριότητα ήταν 90% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 2003-2007. Στις άλλες (μη κατασκευαστικές) επενδύσεις, η πτώση ήταν 35% κάτω από το μέσο όρο πριν από την κρίση.
Αλλά δεν είναι μόνον ο μηδενισμός της κατασκευαστικής δραστηριότητας που έφερε τη μακρά ύφεση. Οι επενδύσεις στην «οικονομία της γνώσης» (knowledge-based economy) ήταν επίσης από τις χαμηλότερες ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης. Οι επενδύσεις σε προγράμματα πληροφορικής, έρευνα, ανάπτυξη νέων προϊόντων, καινοτομίες και αναδιοργάνωση εταιρειών ήταν ανύπαρκτες, και εύλογα περιμένουμε ότι θα αυξηθούν εντυπωσιακά τα ερχόμενα χρόνια.
Τι θεωρούν εμπόδιο στην επενδυτική προσπάθεια οι επιχειρήσεις; Σχετική έρευνα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΙΒ) καταλήγει στο εύρημα ότι, σε ποσοστό πάνω από 85%, τα δύο σημαντικότερα εμπόδια για επενδύσεις είναι η αβεβαιότητα για το μέλλον αλλά και η φορολογία και οι διοικητικοί κανονισμοί. Ως τρίτο εμπόδιο στις επενδύσεις αξιολογείται, με ποσοστό περίπου 75%, η έλλειψη χρηματοδότησης και ακολουθεί το ενεργειακό κόστος.
Το κλασικό ερώτημα «τι να κάνουμε για να έρθουν επενδύσεις» έχει εύκολη απάντηση. Το καλό είναι ότι αυτή τη στιγμή η αβεβαιότητα για το μέλλον έχει μετακινηθεί από το κυβερνητικό μέτωπο της εγχώριας πολιτικής στο διεθνές σκηνικό. Βιώνουμε την «κανονική» αβεβαιότητα για τη διεθνή συγκυρία και τις επιπτώσεις από εξελίξεις όπως το Brexit ή η διεθνής ύφεση.
Η φορολογία είναι ψηλά στην κυβερνητική ατζέντα, με στόχο την γρήγορη αποκλιμάκωσή της, όπως και η κατάργηση κανονισμών και ρυθμίσεων που εμποδίζουν την ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό. Το ενεργειακό κόστος και η έλλειψη τραπεζικής χρηματοδότησης είναι επίσης σοβαρά θέματα, αλλά κανείς δεν περιμένει θαύματα αμέσως. Αυτό που έχει σημασία είναι η κυβερνητική πολιτική να παραμείνει προσηλωμένη στον αρχικό στόχο. Ορος επιβίωσης της χώρας είναι να προσελκύσει κεφάλαια και να υλοποιηθεί το άλμα στις επενδύσεις. Ο χρόνος και η απόσταση που χάθηκε στο παρελθόν δεν μπορεί να καλυφθεί με γρήγορα βήματα. Πρέπει να τρέξουμε.