Η δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη, πριν από 30 χρόνια, παρέμεινε ένα άλυτο αίνιγμα. Γιατί η «17 Νοέμβρη», που εμπνεύστηκε από τη μυθολογία της εμφυλιοπολεμικής αριστεράς, σκότωσε έναν πολιτικό που ταυτίστηκε με τις προσπάθειες για την εθνική συμφιλίωση; Το καλοκαίρι του 1989, η συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ενιαίου Συνασπισμού ψήφισε τον νόμο για την άρση των συνεπειών του Εμφυλίου, που είχε προετοιμάσει ο Μπακογιάννης, ο οποίος είχε διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό αυτής της κυβέρνησης. Ηταν άλλωστε ιδανική προσωπικότητα για να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, όχι μόνο γιατί είχε αγωνιστεί κατά της δικτατορίας, αλλά και γιατί καταγόταν από δύο οικογένειες που είχαν βρεθεί σε αντίπαλες θέσεις στον Εμφύλιο. Η συμφιλίωση, που ήταν μονόδρομος για τη δική του οικογένεια, ήταν μονόδρομος και για την ελληνική κοινωνία.
Μόνο που κάποιοι επενδύουν στο αδιέξοδο και στον διχασμό, όχι μόνο το 1989 αλλά ακόμη και το 2019. Ενα κομμάτι της Αριστεράς –εκείνης που συνδέεται πρακτικά ή συναισθηματικά με την τρομοκρατία, αλλά και εκείνης που συμμετέχει στην κοινοβουλευτική κανονικότητα– πιστεύει ότι δεν έχει λόγο ύπαρξης εάν αποδεχθεί ότι δεν υπάρχει μια μόνιμη αντιπαράθεση που «κινεί την ιστορία». Καλλιεργεί, λοιπόν, μονίμως θεωρίες συνωμοσίας και διαμορφώνει ένα είδος «νοήματος», που έχει την ιδιότητα να μετασχηματίζει τις εσωτερικές αντιθέσεις όσων το αποδέχονται και να τις εκτονώνει σε ένα «λυτρωτικό» πολιτικό μίσος.
Ο Μπακογιάννης ήταν για τους «ασυμβίβαστους» της Αριστεράς πιο επικίνδυνος από τους δεξιούς πολιτικούς, γιατί, ως πρωτεργάτης στην αποφόρτιση του μίσους, καταργούσε το πλαίσιο μέσα στο οποίο η σύγκρουση μπορεί να αναπαραχθεί. Με τη δράση του καθιστούσε το τέλος του Εμφυλίου οριστικό και τη νίκη των «άλλων» τελεσίδικη, κάτι που μια κατηγορία ηττημένων, ανάμεσα στους οποίους και η «17 Νοέμβρη», ποτέ δεν θέλησε να αποδεχθεί. Ο Μπακογιάννης δεν ήθελε να παίξει στο έργο του μίσους. Ηθελε να το κατεβάσει οριστικά. Η επιτυχία του ήταν σχετική. Καθώς η ιδεολογία κληρονομείται, ακριβώς όπως οι ρόλοι επαναλαμβάνονται, άνθρωποι που γεννήθηκαν ακόμη και πολύ μετά τη δικτατορία μπορεί να θέλουν να παίξουν τους ίδιους ρόλους στο ίδιο έργο. Ισως έτσι εξηγείται για παράδειγμα η εντυπωσιακή αμηχανία πολλών κυβερνητικών, αλλά και τα κατάπτυστα φέιγ βολάν του «Ρουβίκωνα», όταν εισήχθη ο Λουκάς Παπαδήμος στον Ευαγγελισμό, το 2017, ο οποίος μόλις είχε διασωθεί από τρομοκρατική επίθεση.
Το έργο του μίσους έχει διάρκεια, έστω και αν κατά καιρούς «κουράζει» το κοινό. Ωστόσο, η πλειονότητα των πολιτών τιμάει τον Παύλο Μπακογιάννη. Η τιμή αυτή εντοπίζεται και ως σαφές υστερόγραφο στην ψήφο όσων αναδεικνύουν μέλη της οικογένειάς του σε θέσεις ευθύνης. Η κοινωνία προσπαθεί με πράξεις πολιτικές να «μετονομάσει το μέλλον» και να υπερβεί το μίσος που έχει κηλιδώσει τόσες δεκαετίες. Πράξεις πολιτικές, που είναι πολύ πιο καταλυτικές από τη μετονομασία ενός τοπόσημου.