Συμβαίνει κάτι περίεργο μερικές φορές: Θυμόμαστε ανθρώπους και έργα εκεί που δεν το περιμένει κανείς. Για παράδειγμα, φαίνεται πως φέτος θα είναι η χρονιά του Στράτη Μυριβήλη. Γιατί; Διότι ανεβαίνουν δύο θεατρικές παραστάσεις βασισμένες σε έργα του: η μία είναι οι «Χρωματιστές ιστορίες», σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Γιαννακόπουλου, που ανεβαίνει στο θέατρο «Σφενδόνη» στις 4 Νοεμβρίου. Η παράσταση βασίζεται στα διηγήματα που ο Μυριβήλης συγκέντρωσε στο «Πράσινο βιβλίο» (1935), στο «Γαλάζιο βιβλίο» (1939), στο «Κόκκινο βιβλίο» (1952) και στο «Βυσσινί βιβλίο» (1959).
Η δεύτερη παράσταση είναι βασισμένη σε ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματά του, τη «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια». Τη διασκευή και τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Πέτρος Ζούλιας, τη δασκάλα Σαπφώ Βρανά υποδύεται η Λένα Παπαληγούρα και τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Λεωνή Δρίβα ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα αύριο το βράδυ στο θέατρο «Βέμπο».
Η εφημερίδα που κρατάτε στα χέρια σας έχει ειδική σχέση με τη «Δασκάλα» του Μυριβήλη: το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην «Κ» το 1931-1932 και κυκλοφόρησε ως αυτόνομο έργο το 1933.
Το 1979, όταν ήμουν εννέα χρόνων, με είχε καθηλώσει στην τηλεόραση η μεταφορά του βιβλίου από την ΕΡΤ, με την Κάτια Δανδουλάκη, τον Γιάννη Φέρτη και τον Νικήτα Τσακίρογλου στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, και το σενάριο να υπογράφει η Μαργαρίτα Λυμπεράκη (σκηνοθεσία: Κώστας Αριστόπουλος). Αυτή ήταν μια πρώτη μύηση στην τραγωδία της Μικρασιατικής Εκστρατείας για τον εννιάχρονο, τότε, γράφοντα.
Πολλά χρόνια μετά, στα τριάντα οκτώ μου πια, αξιώθηκα να διαβάσω το ίδιο το βιβλίο με μεγάλη καθυστέρηση (μολονότι είχα από τα δεκατέσσερα «βουτήξει» στη «Ζωή εν τάφω») και θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχε κάνει ο αριστοτεχνικός συνδυασμός αποτύπωσης της φρίκης του πολέμου με έναν αισθησιακό λυρισμό.
Η «μαλλιαρή» δημοτική του Μυριβήλη ενοχλεί, όπως και οι ιδεολογικές εμμονές του, που μοιάζουν σαν παρασιτικοί οργανισμοί στο σώμα του μυθιστορήματος, όμως στο συγκεκριμένο έργο μπορείς να τα παραβλέψεις και να σταθείς στην ερεθιστική, τολμηρή πλοκή: Βετεράνος του μικρασιατικού μετώπου, ο Λεωνής επιστρέφει στο νησί του, τη Λέσβο, για να ηρεμήσει και να προσπαθήσει να επιστρέψει στην αγαπημένη του ζωγραφική. Εχει αναλάβει ιερό σκοπό, όμως: να μεταφέρει στη χήρα του συμπολεμιστή του τα αντικείμενα που του εμπιστεύθηκε ο φίλος του (οι μνήμες από το στρατιωτικό νοσοκομείο είναι συγκλονιστικές). Κι ωστόσο, μέσα στην κάψα του καλοκαιριού, ο Λεωνής ερωτεύεται –παθιάζεται μάλλον με– τη χήρα, η οποία, ανταποκρίνεται σιγά σιγά στα αισθήματα του φίλου του άνδρα της.
Ωραία, λεπτή ειρωνεία: Από το σκοτάδι του πολέμου, ο Λεωνής ανακαλύπτει το καλοκαιρινό φως στο πρόσωπο και στο κορμί μιας γυναίκας, η μορφή της οποίας, ωστόσο, τον συνδέει άμεσα με τις μνήμες του αίματος, φέρνοντάς τον συνάμα μπροστά σε δύσκολα ηθικά διλήμματα. Το πάθος, το καλοκαίρι αλλιώς, θριαμβεύει στο τέλος. Για όλα, όμως, υπάρχει ένα τίμημα. Ο Μυριβήλης τα αποδίδει όλα αυτά δραστικά. Είναι παρήγορο που κάποιοι τον θυμούνται ξανά σήμερα.