Ο ζωγράφος και ο «Τζόκερ»

3' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Λίγο πριν αποφασίσει να εγκαταλείψει τη Δρέσδη για να περάσει στο Ντίσελντορφ, λίγο πριν από την ανέγερση του Τείχους, ο ζωγράφος Κουρτ Μπαρνέρτ (κινηματογραφική περσόνα του Γκέρχαρντ Ρίχτερ) έχει μια σύγκρουση με τον αγαπημένο του καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών. Κάτι τον ρωτάει, ο ζωγράφος απαντάει ξεκινώντας με το «εγώ…», ο καθηγητής ξεσπαθώνει: «Ιch, ich, ich!». Η διαρκής επανάληψη της αντωνυμίας στο πρώτο πρόσωπο. «Επιτέλους», είναι σαν να θέλει να πει ο καθηγητής, που επιπλέον οφείλει να είναι πιστός εκφραστής των αρχών του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Δεν περιστρέφονται όλα γύρω από το άτομο, γύρω από τον εαυτό.

Η ταινία του Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ (γνωστού από τις «Ζωές των άλλων», 2007), με τίτλο «Μη χαμηλώνεις το βλέμμα» (βλ. σελ. 13), είναι η βιογραφία του, 87χρονου σήμερα, σπουδαίου Γερμανού καλλιτέχνη Γκέρχαρντ Ρίχτερ, αλλά και μια πορεία σε ταραγμένες εποχές που διαμόρφωσαν τον 20ό αιώνα. Πόλεμος, ναζισμός, κομμουνισμός, ένα Τείχος, η προσπάθεια να βρει μια χώρα –και ένας ολόκληρος κόσμος– τον βηματισμό της.

Ο Ρίχτερ, του οποίου η ζωή σφραγίστηκε από τραγικά περιστατικά, μπόρεσε να μετασχηματίσει το «τραύμα» σε τέχνη. Εχοντας στερηθεί την παρουσία της πολυαγαπημένης θείας του (όταν ήταν ήδη πολύ μικρός), η οποία διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια, οδηγήθηκε σε ψυχιατρείο και στη συνέχεια υπέστη τη φρίκη του ναζιστικού καθεστώτος· έχοντας βιώσει την αυτοκτονία του πατέρα του, θανάτους στο περιβάλλον του, και άλλα πολλά, θα μπορούσε να έχει βρεθεί, εύκολα, από την άλλη πλευρά: της τρέλας, της αυτοκαταστροφής, να έχει περιπέσει στην κοινοτοπία του κακού. Ομως, έγινε όχι ένας αλλά πολλοί καλλιτέχνες μαζί, στράφηκε στο φως και στα χρώματα. Ο Μπαρνέρτ (Ρίχτερ) μοιράστηκε, εντέλει, το «εγώ» του. Προφανώς και δεν τον εγκατέλειψε ο ναρκισσισμός του δημιουργού αλλά δεν τον εγκλώβισε κιόλας.

Στις αίθουσες προβάλλεται, επίσης, το «Τζόκερ» του Τοντ Φίλιπς, με πολύ μεγάλη απήχηση στο κοινό, και ακόμη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία, από την Αμερική έως την Αθήνα. Ενας απόβλητος από την κοινωνία και διαταραγμένος άνδρας, που ζει σε μια πόλη δυστοπική και κάπως αχρονική (γύρω στο ’80;), θέλει να δουλεύει ως κλόουν, φροντίζει μόνος την άρρωστη και ψυχοπαθή μητέρα του. Κάθε φορά που απορρίπτεται από το περιβάλλον του, κάνει ένα βήμα πιο βαθιά στην τρέλα, στην εκδίκηση, στην τιμωρία όλων όσων τον εμπαίζουν και του επιτίθενται. Αρχίζει να σκοτώνει και δεν σταματά. Η Γκόθαμ Σίτι, η πόλη του (ο Τζόκερ είναι εμπνευσμένος από κόμικ), κατοικείται από φτωχούς, περιθωριακούς ανθρώπους, από τη μια, και πλούσιους, κυνικούς, απολύτως αμοραλιστές, από την άλλη. Ο ήρωας αυτής της ταινίας, ο Αρθουρ Φλεκ, όπως ονομάζεται, σε αντίθεση με τον Κουρτ Μπαρνέρτ του «Μη χαμηλώνεις το βλέμμα», γίνεται τιμωρός. «Είναι η εντύπωσή μου ή έχει ξεφύγει η κατάσταση εκεί έξω;» ρωτάει ο Τζόκερ την ψυχίατρό του, που εργάζεται στην κοινωνική υπηρεσία του δήμου της Γκόθαμ Σίτι. Και εκείνη απαντά: «Ναι, η κατάσταση είναι έκρυθμη. Ο κόσμος ζορίζεται».

Ο Μπαρνέρτ βιώνει τραγωδίες· ο Φλεκ υφίσταται κακοποίηση και απορρίψεις. Και οι δύο, ζουν σε «κόσμους που ζορίζονται». Του ενός η συνθήκη (στη Δυτική Γερμανία, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, μέσα σε έναν στρόβιλο καλλιτεχνικών πειραματισμών και δημιουργίας) είναι ανοικτή σε προοπτικές. Αποτυγχάνει και ξανασηκώνεται, ξαναδοκιμάζει. Του άλλου, η κόλαση δεν έχει διέξοδο. Ο κόσμος γύρω του δεν αντέχεται. Είναι ακατανόητα βίαιος, σοκαριστικός, ανερμάτιστος. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στη φτώχεια ή στην ανεργία. Ο ευάλωτος Μπαρνέρτ πλαισιώνεται από φίλους, δασκάλους, καλλιτέχνες που τον στηρίζουν. Ο μοναχικός και ευάλωτος Φλεκ ζει την ερήμωση ενός κόσμου χωρίς καλοσύνη ή αλληλεγγύη, του οποίου οι μεταλλάξεις έχουν γίνει ανεξέλεγκτες. Η δική του παράνοια συναντά και ενισχύεται από την παράνοια της κοινωνίας. Η «αχρονική», αλλά τόσο οικεία σε εμάς, εποχή του, δεν έχει αναχώματα. Η φρίκη της διαρκώς εξαπλούμενης βίας κάνει τους αδύναμους αόρατους. Το «εγώ», που δεν βρίσκει διέξοδο, σήπεται. Πώς θα ζούσε ο Μπαρνέρτ στην Γκόθαμ Σίτι και πώς θα εξελισσόταν; Ποια θα ήταν η πορεία του Φλεκ στην προπολεμική και, στη συνέχεια, μεταπολεμική Γερμανία; Τα όρια των εποχών είναι και τα όρια των ανθρώπων; 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή