Το χειρότερο στη διαδικασία επανεκκίνησης μιας χώρας, ύστερα από μια κρίση με συνέπειες τεκτονικού σεισμού, είναι το αίσθημα της ανακύκλωσης. Οτι η χώρα προσπαθεί να ξαναστηθεί πάνω στα επισφαλή απομεινάρια της προηγούμενης μέρας. Η διαδικασία αυτή έχει ένα εγνωσμένης αναποτελεσματικότητας τελετουργικό: την επανάχρηση συμβόλων, εθνικών κατά προτίμηση. Δεν πρόκειται ούτε για επιθυμία υπενθύμισης ιστορικών γεγονότων ούτε για τον φόβο ότι αν δεν τιμήσουμε προσωπικότητες του ελληνικού πολιτισμού θα αισθανθούμε φτωχότεροι. Πρόκειται για αμηχανία, αφενός, και απροθυμία, αφετέρου, να ξεφύγουμε από την πεπατημένη, προτείνοντας μια άλλη ανάγνωση του σήμερα και, κατ’ επέκταση, του αύριο.
Την Τετάρτη έγινε στο Ζάππειο η πανηγυρική έναρξη των εκδηλώσεων για τον εορτασμό των 2.500 χρόνων από τη μάχη των Θερμοπυλών και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των επισήμων και ομιλητών να επεκτείνουν το νόημα του τότε στο σήμερα αναδεικνύοντας τα προ 2.500 χρόνων συμβάντα σε «αφετηρία μιας αντίστροφης διαδρομής εθνικής αυτογνωσίας», η ουσία παρέμεινε η ίδια και απαράλλακτη. Το «νόημα» ήταν ορισμένοι να δηλωθούν παρόντες/παρούσες και άλλοι να έχουν αντιπαρέλθει τον σκόπελο των εκκρεμοτήτων μας με την Ιστορία. Ενόψει δε και του 2021, οφείλει, πριν μας συνεγείρει η εθνική υπερηφάνεια, να μας λούσει κρύος ιδρώτας για το πώς το «εθνικό» μπορεί να γλιστρήσει –εύκολα– στο κλειστοφοβικό, ανάδελφο και (αυτο)αποθεωτικό.
Από χθες μνημονεύονται τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μελίνας Μερκούρη και το ΥΠΠΟ ανακήρυξε το 2020 έτος που φέρει το όνομά της, στη διάρκεια του οποίου θα διοργανωθούν –τι άλλο;– εκδηλώσεις. Πρόκειται για «φόρο τιμής» ή για ακόμη ένα déjà vu διεκπεραίωσης, που υπαγορεύει η αγωνία των αριθμών («συμπληρώνονται 100 χρόνια, κάτι πρέπει να κάνουμε»), για μια γυναίκα και μια προσωπικότητα η οποία ήταν bigger than life; Χρειάζεται ανακήρυξη έτους Μελίνας Μερκούρη για να αναγνωρίσουμε τη σημασία της;
Οι επέτειοι, για να ξεφύγουν από τη ρουτίνα, απαιτούν ξεβόλεμα και ρίσκο. Αλλιώς «προσκυνάμε» ακαταπαύστως μύθους και ιερά, στην επίσημη και «μπετοναρισμένη» στον χρόνο εκδοχή τους. Τα μνημόσυνα δεν είναι πάντα τιμητικά, κυρίως όταν βασίζονται στην ανακύκλωση πολυχρησιμοποιημένων υλικών. Η εικόνα με τα Ζάππεια έρχεται από ένα παρελθόν που έχει αποδειχθεί ότι δεν πριμοδοτεί κανένα μέλλον.