Εχουν περάσει τρεις χιλιάδες τριακόσιες ογδόντα έξι ημέρες από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός της Ελλάδας ανακοίνωνε από το Καστελλόριζο ότι η χώρα μας θα προσφύγει στον μηχανισμό στήριξης της Ε.Ε. και του ΔΝΤ. «Κερδοσκόποι και Μέρκελ μας έστειλαν στο ΔΝΤ», έγραφε το πρωτοσέλιδο μιας εφημερίδας την επόμενη ημέρα. «Τρομοκρατημένοι οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι μετά την προσφυγή σε ΔΝΤ – Ε.Ε.» έγραφε ένα άλλο. Η Ελλάδα ήταν αυτό που ήταν, τότε, και υποδέχτηκε την αρχή της μεγαλύτερης κρίσης της σύγχρονης ιστορίας της με τον τρόπο που ήξερε, τον μόνο που μπορούσε.
Σε λίγους μήνες (Πέμπτη του Πάσχα!) θα κλείσουμε δέκα χρόνια από εκείνη την ημέρα. Η δεκαετία που μεσολάβησε ήταν επεισοδιακή, περάσαμε δράματα, χάσαμε όλοι χρήματα, ύπνο, ηρεμία, σχέδια ζωής ανατράπηκαν, το πολιτικό σύστημα τινάχτηκε στον αέρα, η κοινωνία δοκιμάστηκε με όλους τους δυνατούς τρόπους, φτάσαμε να δούμε τη χώρα μας στο χείλος του γκρεμού, αγγίξαμε την καταστροφή. Τέτοιες εμπειρίες δεν περνάνε έτσι. Τέτοια τραύματα αφήνουν πίσω συνέπειες, σημάδια. Δεν γίνεται ένας λαός να περάσει τέτοια κρίση και να βγει αλώβητος και αναλλοίωτος. Ετσι δεν είναι; Κάτι δεν πρέπει να έμεινε έπειτα από όλα αυτά; Κάτι δεν πρέπει να μάθαμε απ’ όλη αυτή την ιστορία;
Γιατί, πέραν όλων των άλλων, αυτά τα δέκα χρόνια δεν φτωχαίναμε μόνο, μιλάγαμε κιόλας. Συζητούσαμε, διαβάζαμε, αναλύαμε, γράφαμε. Το 2010 το 46% των ελληνικών νοικοκυριών είχε πρόσβαση στο Ιντερνετ. Το 2019 έχει το 76%. Δέκα χρόνια κουβεντιάζουμε, τσακωνόμαστε, διαδηλώνουμε, ψηφίζουμε, καταψηφίζουμε, φωνάζουμε, σχολιάζουμε. Ενα θέμα είχαμε κυρίαρχο στον δημόσιο διάλογο, πολύπλοκο μεν, αλλά ένα. Την κρίση. Δέκα χρόνια τη λιβανίζαμε όλη μέρα, κάθε μέρα. Και είχαμε και υλικό για κατανάλωση, δεν μιλάγαμε στον αέρα. Μέσα στην κρίση βγήκαν πολυάριθμα σημαντικά κείμενα που, όλα μαζί, δίνουν μια κρυστάλλινη εικόνα για το τι είναι αυτή η χώρα, από πού έρχεται, πώς έφτασε ώς εδώ.
Είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε ολόκληρη την πορεία «Από το μεγάλο πάρτι στη χρεοκοπία» (2015), για «Το αόρατο ρήγμα» (2013) που επέφεραν «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα» (2015), και για το πώς αλλεπάλληλες «Καταστροφές και θρίαμβοι» (2015) μας δείχνουν πως μόνο «Ο 13ος άθλος του Ηρακλή» (2014) θα βοηθήσει εμάς, «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» (2013) να καταλάβουμε τι γράφει ένας «Χάρτης εξόδου από την κρίση» (2016).
Ενας πλούτος ιδεών και συμπερασμάτων καταγράφηκε, μια υψηλού επιπέδου βιβλιογραφία, στοιχεία, νούμερα, απτά πράγματα, όλα καταγεγραμμένα, με λόγια, γραφήματα, πίνακες, εικόνες. Βγήκαν όλα. Τα είχαμε διαθέσιμα να τα δούμε και να τα διαβάσουμε, και είχαμε και όλο τον χρόνο και όλες τις δυνατότητες και τα μέσα, περισσότερα από κάθε προηγούμενη γενιά στην ιστορία της ανθρωπότητας, για να τα συζητήσουμε, να τα επεξεργαστούμε, να τα καταλάβουμε. Δικαιολογία δεν είχαμε καμία. Τι έμεινε; Τι μάθαμε;
Και μιλάω έτσι απολογιστικά επειδή προφανώς η κρίση τελείωσε. Δεν υπάρχει πια κρίση. Με την ίδια θέρμη που ασχολιόταν με την τρόικα, την κρίση, τις μεταρρυθμίσεις και τα πολιτικά, σήμερα ο κόσμος ασχολείται με το αν τους ενοχλεί το ύφος της Γκρέτα Τούνμπεργκ, τους ουρανοξύστες του Ελληνικού, την ψήφο των αποδήμων, τον «Τζόκερ», το δήθεν ντου των αστυνομικών σε κινηματογράφο που έπαιζε τον «Τζόκερ», την κυρία που έβρισε τον Τσίπρα στο αεροπλάνο, τη σημασία της 28ης Οκτωβρίου ανάλογα με την ιδεολογία του καθενός και της καθεμιάς, τα παιδάκια που έκαναν silly walk στην παρέλαση και κάτι περίεργους που έκαναν μπάρμπεκιου έξω από καταυλισμούς προσφύγων. Αυτά είναι τα θέματα που κυριάρχησαν στον δημόσιο διάλογο μόνο τις τελευταίες πέντε εβδομάδες. Οπότε είναι προφανές ότι η κρίση τελείωσε. Ρωτήστε κάποιον τυχαίο στον δρόμο να σας πει πώς λέγεται ο πρόεδρος του Eurogroup. Καμία κρίση.
Να τώρα μερικοί τίτλοι από πρωτοσέλιδα εφημερίδων της τελευταίας εβδομάδας μόνο: «Διορίζονται 6.629 αναπληρωτές εκπαιδευτικοί», λέει η μία. «63.000 προσλήψεις στο δημόσιο – Fast track πλάνο για το 2020», λέει η άλλη. «Ποιες συντάξεις θα αυξηθούν έως και 15%», υπογραμμίζει μια άλλη. «Στα σκαριά δώρο για τους απόστρατους», αποκαλύπτει η τέταρτη.
Δεν ξέρω τι λέτε εσείς, αν είναι υπερβολικά νωρίς ή αν οι ενδείξεις δεν είναι ακόμα επαρκείς. Μπορεί να χρειάζεται χρόνος. Μπορεί να τα έχουμε εισπράξει όλα υπόγεια, να τα επεξεργαζόμαστε υποσυνείδητα και τα μαθήματα και οι αλλαγές να αργήσουν να φανούν στην κοινωνία μας. Ή μπορεί να ισχύει αυτό που λέει ο τίτλος.