Η χώρα μας μπήκε στη βαθύτερη κρίση που καταγράφηκε στον δυτικό κόσμο αλλά δεν βγήκε. Απλά έφτασε σε ένα χαμηλότερο επίπεδο ισορροπίας και παραμένει εκεί.
Η έντονη και γρήγορη οικονομική συμπίεση δεν απέφερε σημαντικές δομικές ή συμπεριφορικές αλλαγές. Η παραγωγή μειώθηκε, την ακολούθησε το λειτουργικό κόστος και επενδύσεις, οι οποίες συρρικνώθηκαν κατά 65%. Η οικονομία έγινε απλούστερη και μειώθηκε η προστιθέμενη αξία. Ενα μεγάλο μέρος του διανοητικού κεφαλαίου της χώρας αδρανεί, λόγω νεανικής ανεργίας, ή φεύγει στο εξωτερικό. Παράλληλα, η Ελλάδα έχασε στην κατάταξη ανταγωνιστικότητας του World Economic Forum οκτώ θέσεις μεταξύ 2008-2018.
Η χώρα δεν αξιοποίησε την κρίση σαν εμπειρία μάθησης και δεν επεξεργάστηκε τις αλλαγές που είναι αναγκαίες για την επανατροφοδότηση της αναπτυξιακής της δυναμικής. Οι πιστωτές (τρόικα) και ο ΟΟΣΑ πρότειναν πάνω από 500 μεταρρυθμίσεις που θα διευκόλυναν τις δομικές αλλαγές. Αρκετές από αυτές ψηφίστηκαν ή αποφασίστηκαν από τις κυβερνήσεις της περιόδου 2010-2018 αλλά ελάχιστες πραγματικά εφαρμόσθηκαν, ενώ πολλές αναιρέθηκαν στη συνέχεια διοικητικά και νομικά.
Η αντίσταση της κρατούσας νοοτροπίας σε αλλαγές είναι εκπληκτική και αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάταξη της χώρας. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της PwC «Κουλτούρα, ανταγωνιστικότητα και πλούτος», τέσσερα είναι τα αναχώματα:
• Εξαιρετικά μεγάλη προσήλωση στα κεκτημένα, η οποία «απαγορεύει» μεταρρυθμίσεις και αλλαγές που τα αμφισβητούν.
• Υψηλή αποδοχή της ιεραρχικότητας μέσα στην κοινωνία, η οποία εμποδίζει τη δημιουργία και το μεγάλωμα δικτύων και οικοσυστημάτων και συντηρεί το πελατειακό κράτος.
• Παρά τις περί του αντίθετου θεωρίες, χαμηλή έκφραση της ατομικότητας, που δεν συνάδει με την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και το καινούργιο.
• Ελλειψη διάθεσης για αναγνώριση και σχεδιασμό του μέλλοντος, το οποίο έτσι καθίσταται τελεολογικό και απειλητικό.
Ο συνδυασμός των τεσσάρων παραμορφώσεων της νοοτροπίας μας έχει οδηγήσει σε δύο συμπεριφορικές συνισταμένες: καμία διάθεση αλλαγής και καμία ανάληψη κινδύνων για το μέλλον.
Ας σημειωθεί ότι οι είκοσι πιο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου και οι δέκα πλέον ψηφιοποιημένες έχουν ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά κουλτούρας: χαμηλή αποδοχή της ιεραρχικότητας, ισχυρή έκφραση της ατομικότητας, χαμηλή αναγνώριση κεκτημένων και συνεχή εξερεύνηση του μέλλοντος.
Κινούμεθα με μεγάλη ταχύτητα προς μία νέα παγκόσμια ισορροπία κτισμένη γύρω από την ψηφιακή τεχνολογία. Στον αγώνα για το e-everything η Ελλάδα βρίσκεται δύο γενιές τεχνολογίας πίσω από τον διεθνή ανταγωνισμό. Η χώρα πρέπει να επανατοποθετηθεί στη διεθνή σκηνή με τα στοιχεία εκείνα που την κάνουν να ξεχωρίζει και να έχει έναν δικό της χώρο στον παγκόσμιο καταμερισμό δυνατοτήτων και ευκαιριών. Πρέπει να εκμεταλλευτεί τη γεωπολιτική της θέση, να καθορίσει αγορές όπου έχει συγκριτικό πλεονέκτημα και να καινοτομεί συστηματικά. Πρέπει να κινητοποιήσει κεφάλαια για έργα που στηρίζουν μια τέτοια στρατηγική. Οφείλουμε ως χώρα να επιταχύνουμε, και ξέρουμε περίπου πού να πάμε. Μας εμποδίζει όμως η νοοτροπία μας.
Η κυβέρνηση έχει διαμορφώσει ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Για να μπορέσουν να εφαρμοσθούν οι μεταρρυθμίσεις χρειάζεται παράλληλα να μετακινηθούν οι αντιλήψεις όλων. Κάθε αλλαγή πολιτικής θα πρέπει ταυτόχρονα να προωθεί τουλάχιστον μία από τις αντιλήψεις που τη διευκολύνουν: αποδυνάμωση των κεκτημένων, μικρότερη ιεραρχία και δικτυακές μορφές οργάνωσης, επιχειρηματικότητα και διαφοροποίηση, οργανωμένη ουσιαστική διαβούλευση για το μέλλον. Μόνον έτσι θα μειωθεί σταδιακά η αντίσταση σε αλλαγές και θα γίνει ευκολότερη η πορεία προς το μέλλον.
Η Ελλάδα οφείλει να αποκτήσει μια νέα οικονομική δυναμική. Η κατεδάφιση της κουλτούρας της Μεταπολίτευσης και η διαμόρφωση μιας καινούργιας νοοτροπίας είναι αναγκαία συνθήκη για ένα καλύτερο μέλλον. Γιατί μπορεί να αλλάξαμε αιώνα, αλλά συνήθειες δεν αλλάξαμε.
* Ο κ. Κώστας Μητρόπουλος είναι πρόεδρος του Δ.Σ. της Attica Bank.