Ο περιώνυμος Κλέων ήταν δημαγωγός. Πυρήνας της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν ο «δήμος», δηλαδή το σύνολο των ανδρών που είχαν πολιτικά δικαιώματα, ένα αυστηρά προσδιορισμένο σύνολο, σε αντίθεση με τον δικό μας «λαό», μια έννοια συγκεχυμένη, με ανύπαρκτα όρια για τους περισσότερους. Δημαγωγός ήταν και ο Περικλής, τον οποίο διαδέχθηκε ο Κλέων ως πρωταγωνιστής στην αθηναϊκή δημοκρατία. Η λέξη δεν είχε την αρνητική σημασία που έχει σήμερα. Ο Λουτσιάνο Κάμφορα επισημαίνει ότι η σημερινή σημασία της εμφανίζεται τον 18ο αι.
Ο Αριστοφάνης στους «Ιππής» του παριστάνει έναν δήμο οινόφλυγα, τον οποίο τροφοδοτεί ο Κλέων μέσω των δύο δούλων του. Τον χλευάζει όχι επειδή είναι δημαγωγός, αλλά επειδή είναι κακός δημαγωγός. Μαγεύει την εκκλησία με τη ρητορική του, την οποία υπηρετεί με τις κατάλληλες χειρονομίες και εκφράσεις, αυξάνει την αποζημίωση της συμμετοχής στις συνελεύσεις και εμπνέει το κοινό του υποσχόμενος πως μόνον κέρδος μπορεί να αποφέρει ο πόλεμος με τη Σπάρτη. Ενώ ευθύνεται για την πρώτη μεγάλη ήττα της Αθήνας στο Δήλιον της Βοιωτίας, καταφέρνει να γλιτώσει από τις ευθύνες στρέφοντας την προσοχή του δήμου στην απώλεια της Αμφίπολης, κατηγορώντας ως υπεύθυνο τον ιστορικό Θουκυδίδη, ο οποίος ήταν στρατηγός. Αυτός καταδικάζεται σε ισόβια εξορία ερήμην του, με συνέπεια, όπως ο ίδιος γράφει, να αρχίσει τη μεγαλειώδη συγγραφή του. Οταν οι Αθηναίοι αποκλείουν την αφρόκρεμα της σπαρτιατικής νεολαίας στη Σφακτηρία, ο Κλέων ζητάει στρατό υποσχόμενος πως θα τους φέρει αλυσοδεμένους εντός είκοσι ημερών. Πραγματοποιεί την υπόσχεσή του. Θα πέσει ηρωικώς μαχόμενος στην προσπάθεια της ανακατάληψης της Αμφίπολης από τους Αθηναίους. Ηταν βυρσοδέψης.
Ο Κλέων μπορεί να δημιούργησε ψευδαισθήσεις στην Αθήνα για τον καταστροφικό, όπως αποδείχθηκε, πόλεμο με τη Σπάρτη, μπορεί να κολάκευσε το κοινό του, όμως δεν του είπε ψέματα, τήρησε τις υποσχέσεις του και έδωσε τη ζωή του για την πόλη. Η Ιστορία μπορεί να τον έκρινε αυστηρά, ελέω Αριστοφάνη και Θουκυδίδη, όμως κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για ανεντιμότητα ή δειλία. Δεν προσάρμοζε τις απόψεις του ανάλογα με τις διαθέσεις του κοινού του. «Αν δεν σας αρέσουν οι απόψεις μου, έχω κι άλλες».
Είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στην αρχαία δημαγωγία και στον σύγχρονο λαϊκισμό, έτσι όπως τον ζήσαμε. Ο λαϊκισμός της Αριστεράς υποσχέθηκε σύγκρουση με την Ευρώπη και κατέληξε στον πιο σκληρό συμβιβασμό. Ο λαϊκισμός της Αριστεράς είχε μιαν αντίληψη για τον λαό που την ανάγκασε να τον ψάχνει στα θολά νερά της ρητορείας της. Ποιος είναι λαός; Είναι οι προλετάριοι του απηρχαιωμένου μαρξισμού; Είναι οι μη προνομιούχοι του καταθλιπτικού παπανδρεϊσμού; Είναι η μεσαία τάξη την οποία η Αριστερά ανακάλυψε στα αζήτητα όπου την είχε πετάξει; Είναι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, «της γης οι κολασμένοι», τους οποίους η Αριστερά ανακήρυξε σε εργαλεία κοινωνικής δικαιοσύνης; Η Αριστερά, μαζί με την προοπτική ανατροπής του αστικού καθεστώτος, έχασε και τον λαό της. Είναι ο λόγος για τον οποίο ο «λαϊκισμός» της, αν και παρήγαγε αίσθημα, αποδείχθηκε κούφιος. Απ’ αυτή την άποψη μπορούμε να θεωρούμε εαυτούς τυχερούς που μας κυβέρνησε.
Κατάφερε να διαψεύσει τον εαυτό της.
Αυτή ήταν η βασική αιτία της ήττας της. Το σώμα των ψηφοφόρων δεν έγινε ξαφνικά ορθολογικό και αποφάσισε ψύχραιμα να ψηφίσει Μητσοτάκη. Ούτε απέρριψε τον λαϊκισμό στηριζόμενο στις αρχές του έλλογου διαφωτισμού. Κοινωνίες με πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις από τον εαυτό τους, όπως η Αμερική του Τραμπ και η Αγγλία του Τζόνσον, ζητούν καταφύγιο στον λαϊκισμό, κοινώς παραμένουν ανοχύρωτες απέναντι στη δημαγωγία – με τη σημερινή έννοια.
Ο Μητσοτάκης είναι δημαγωγός. Κατάφερε να εμπνεύσει την πλειοψηφία με τη ρητορεία του, τη στάση του, τις απόψεις του για τη χώρα. Στα ερείπια του αριστερού λαϊκισμού κατάφερε να οικοδομήσει μια μεγάλη παράταξη, η οποία εκτείνεται από την παραδοσιακή «λαϊκή» Δεξιά ώς το ακραίο φιλελεύθερο Κέντρο. Η Ν.Δ. δεν είναι κόμμα. Είναι παράταξη. Ας το έχουν υπόψη τους όσοι συμμετέχουν στο συνέδριο. Και ας το έχουν υπόψη όσοι την επομένη του συνεδρίου επιστρέψουν στα γραφεία τους στα υπουργεία και στους οργανισμούς ενός κρατικού μηχανισμού που δεν έχει θεραπευθεί απ’ την ελεφαντίασή του.
Αν η Ν.Δ. διαχειρισθεί τις υποθέσεις της χώρας ως κόμμα και όχι ως μεγάλη παράταξη, το οικοδόμημα θα καταρρεύσει. Ο Μητσοτάκης έδειξε τη διαφορά ανάμεσα στον λαϊκισμό και στη δημαγωγία. Ας ελπίσουμε ότι το ανθρώπινο υλικό που τον υποστηρίζει την αντιλαμβάνεται. Θέμα παιδείας, θα μου πείτε. Για μία ακόμη φορά, το κοινότοπον θέμα της παιδείας.