Η χθεσινή ημέρα, η 3η Δεκεμβρίου, φέρει ένα φορτίο. Αυτό της έναρξης της μάχης της Αθήνας το 1944, ή, αλλιώς, των Δεκεμβριανών. Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο πολύ, η ημερομηνία γίνεται αφορμή για σχόλια, κυρίως στη ζούγκλα των κοινωνικών δικτύων. Τι βρίσκουμε εκεί; Αναθέματα για το πώς οι «Εγγλέζοι μας έβαλαν να τσακωθούμε μεταξύ μας» ή για το πώς η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου απαγόρευσε το συλλαλητήριο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αλλά το ΚΚΕ δεν πτοήθηκε και προχώρησε παρά ταύτα, ή για το πώς «γλίτωσε η χώρα και δεν πέρασε στη σφαίρα επιρροής του κομμουνιστικού μπλοκ». Σπανιότατα να πετύχεις ένα σχόλιο, έστω θρηνητικό, και μια αποφυγή των διαφόρων στερεοτύπων είτε της μιας είτε της άλλης πλευράς.
Το βέβαιο σήμερα είναι ότι δεν υπήρχε περίπτωση να περάσει η Ελλάδα στο σοβιετικό μπλοκ. Οι εγχώριοι παίκτες της εποχής δεν το ήξεραν, αλλά η τύχη της είχε προκαθοριστεί ανάμεσα στον Τσώρτσιλ και στον Στάλιν. Εννοείται πως τον τελευταίο δεν τον ενοχλούσε διόλου η «μεγάλη αναταραχή», μολονότι θεωρούσε, λίγο-πολύ, ξεγραμμένη την Ελλάδα. Ακόμα κι αν τραβούσαν οι εχθροπραξίες, ο αγώνας του ΕΛΑΣ ήταν καταδικασμένος.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον ακόμα παρουσιάζει η κραταιά άποψη, δεκαετίες τώρα, ότι οι ξένες δυνάμεις ευθύνονται αποκλειστικά (εν προκειμένω οι Βρετανοί). Προφανώς και οι Βρετανοί προωθούσαν τα συμφέροντά τους (ως γνωστόν, οι χειρισμοί του Τσώρτσιλ στην Ελλάδα έγιναν αντικείμενο σφοδρής κριτικής στη Βουλή των Κοινοτήτων από τους Εργατικούς), αλλά η άποψη ότι οι Ελληνες δεν φέρουν ευθύνη υπακούει στη γνωστή θυματολαγνεία: εφόσον λογαριάζεις τον εαυτό σου σαν θύμα δεν φέρεις ποτέ καμία ευθύνη.
Είναι μια βολική άποψη: τα ίδια είχαν λεχθεί και για τη Μικρά Ασία και αργότερα για την Κύπρο. Οι Ελληνες είναι σαν να απουσιάζουμε ή σαν να είμαστε παιδάκια σε έναν κόσμο ανεύθυνων ανηλίκων.
Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου όντως απαγόρευσε τις συγκεντρώσεις στις 3 Δεκεμβρίου του 1944 –είναι γνωστά εξάλλου τα αντικομμουνιστικά αισθήματα του «Γέρου»– και φαίνεται ότι ο Αγγελος Εβερτ, ο αρχηγός της αστυνομίας, έδωσε διαταγή να ανοίξουν πυρ στο πλήθος. Και, φυσικά, χύθηκε αίμα.
Αυτό το αίμα, όπως βέβαια κι εκείνο που χύθηκε μέσα στον μήνα που ακολούθησε, και από τους Βρετανούς, και από την ελληνική Ταξιαρχία του Ρίμινι, και από τον ΕΛΑΣ και από την ΟΠΛΑ, είναι το αίμα που θα έπρεπε κανονικά να μας ενώνει τόσες δεκαετίες αργότερα. Κυρίως διότι ο Δεκέμβριος του 1944 δεν ήταν ένα μεμονωμένο, αποκομμένο επεισόδιο και δεν ξεπήδησε σαν μαζική, αυθόρμητη αντίδραση στους ακροβολισμένους αστυνομικούς και χωροφύλακες. Ο Δεκέμβριος «χτιζόταν» τουλάχιστον από τις αρχές του 1943.
Ηταν όμως το φθινόπωρο του 1943, με την απαξιωτική στάση της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο ΕΑΜ, τη συνθηκολόγηση των Ιταλών (που ακολουθήθηκε από τη διαρπαγή του οπλισμού τους από τον πολύ καλά οργανωμένο ΕΛΑΣ) και την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας, που καλλιεργήθηκε το εμφυλιακό μίσος. Η μάχη της Αθήνας ήταν, αναπόφευκτα, ο επόμενος σταθμός.