Περισσότεροι από 100 ιθύνοντες από 55 χώρες όλου του κόσμου, πανεπιστημιακοί, πολιτικοί, διπλωμάτες, συμμετείχαν στις 13 και 14 Δεκεμβρίου στις Βρυξέλλες, στο ετήσιο 8ο συνέδριο της ευρωπαϊκής κοινοπραξίας EU Non-Proliferation and Disarmament Consortium. Το EUNPDC είναι το επίσημο όργανο-συντονιστής του ευρωπαϊκού δικτύου ανεξάρτητων δεξαμενών σκέψης στον χώρο της μη διασποράς και αφοπλισμού των πυρηνικών όπλων. Στόχος του, η διάχυση των γνώσης όλων των πλευρών προς τους συναδέλφους τους και τους βασικούς υπευθύνους λήψης αποφάσεων.
Η Ελλάδα ως μέλος του δικτύου αντιπροσωπεύεται από το ΕΛΙΑΜΕΠ, το οποίο είχα την τιμή να εκπροσωπήσω στο συνέδριο. Θεωρώ πρέπον και κυρίως χρήσιμο να προσφέρω στον ελληνικό διάλογο τα συμπεράσματά μου από τον σημαντικό διεθνή διάλογο των Βρυξελλών. Βασίζονται στις παρουσιάσεις των ομιλητών, όσο και στις ερωτήσεις που ακολούθησαν και τις απαντήσεις που δόθηκαν, ακόμη και σε αυτές που δεν δόθηκαν. Και όπως πάντα, οι προσωπικές «εμπιστευτικές» συζητήσεις των διαλειμμάτων και γευμάτων είχαν τη δική τους ιδιαίτερη βαρύτητα.
Στο συνέδριο αναγνωρίστηκε ότι ανάμεσα στους μεγάλους κινδύνους κατά της ανθρωπότητας, που απορρέουν μεταξύ άλλων από τις συνεχείς εμπόλεμες αντιπαραθέσεις, την τρομοκρατία, τον κυβερνοχώρο και την τεχνητή νοημοσύνη, προεξάρχουσα πηγή κινδύνων είναι η πυρηνική απειλή, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα πυρηνικά όπλα.
Ενδεικτικά θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικές σημαντικές, ίσως για εμάς, τοποθετήσεις. Το ενδιαφέρον μονοπώλησαν, κυρίως στις περιόδους των ερωταπαντήσεων οι πυρηνικές κρίσεις της Βόρειας Κορέας και του Ιράν. Αξιοπρόσεκτη υπήρξε η τοποθέτηση του Αμερικανού βοηθού υπουργού Εξωτερικών Κρίστοφερ Φορντ υπέρ μιας νέας προσέγγισης για αντιμετώπιση των κρίσεων, πέραν της θεσμικής ρυθμιστικής (regulatory approach), που βασίζεται στους κανόνες της διεθνούς συμφωνίας ΝΡΤ και στον έλεγχο των πυρηνικών επιθεωρητών του ΙΑΕΑ. Πρότεινε την αποδοχή μιας κανονιστικής προσέγγισης (normative approach). Δηλαδή την κατά περίπτωση ανάπτυξη και επιβολή μέτρων εναντίον του ενδεχόμενου πυρηνικού παραβάτη. Περιφραστικά, πρότεινε την τελική εφαρμογή του δικαίου του ισχυρότερου.
Αξιοσημείωτη υπήρξε η αντίδραση του αντιπροσώπου της Μόσχας, πρέσβη Μιχαήλ Ουλιάνοφ. Χαρακτήρισε απογοητευτική τη συγκεκριμένη αμερικανική πρόταση. Κατέκρινε την αποχώρηση των ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν, την οποία χαρακτήρισε κορυφαίο επίτευγμα της διπλωματίας, στο οποίο συνέβαλαν και οι ίδιες οι ΗΠΑ. Η μόνη ελπίδα για να μην πεθάνει σύντομα η συμφωνία, είναι «οι Γάλλοι συνάδελφοι», είπε. Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το ότι ο Ρώσος ιθύνων χαρακτήρισε «ειρωνικό» το κάλεσμα της Ουάσιγκτον προς το Πεκίνο σε διαπραγματεύσεις και με τη Ρωσία για πυρηνικό αφοπλισμό «αγνοώντας προκλητικά τις συμμάχους σας (των ΗΠΑ) πυρηνικές δυνάμεις Γαλλία και Αγγλία». Ισως θα έπρεπε, συμπλήρωσε να συμπεριληφθούν στο κάλεσμα των ΗΠΑ και οι υπόλοιπες de facto πυρηνικές δυνάμεις. Ενθαρρυντικό μήνυμα προοπτικής ή καλοδιαβασμένη ρωσική μπλόφα;
Το Πεκίνο, διά στόματος Ma Shengkun, αναπληρωτή γενικού διευθυντή εξοπλισμών του ΥΠΕΞ, απάντησε ότι δεν μπορεί να πάρει μέρος στις προτεινόμενες τριμερείς διαπραγματεύσεις. «Το πυρηνικό μας οπλοστάσιο είναι πολύ μικρότερο του αντίστοιχου των ΗΠΑ (…) δεν είναι δίκαιο (fair) να δεχθούμε τώρα διαπραγματεύσεις για πυρηνικό αφοπλισμό. Ας ελπίσουμε, στο εγγύς μέλλον». Τοποθέτηση ευθεία και ουσιαστική.
Ο εκπρόσωπος του Ιράν, πρέσβης Ali Asghar Soltanieh, δήλωσε σε δραματικό τόνο ότι ο λαός της χώρας του προτιμάει να πεθάνει παρά να υποχωρήσει (όσον αφορά τις αμερικανικές απαιτήσεις για την πυρηνική συμφωνία). Εξήγησε πως οι εμπορικές κυρώσεις ενίσχυσαν τη διαφθορά εντός αλλά και εκτός Ιράν, και τέλος ότι η οικονομία της χώρας του άρχισε να ανακάμπτει μέσα από τις εμπορικές συναλλαγές με τους 17 γείτονές της, συμπεριλαμβανομένων Κίνας και Ρωσίας. Φρονώ πως η εξέλιξη της ιρανικής κρίσης θα κριθεί τους επόμενους 11 μήνες έως τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Είναι θέμα εκατέρωθεν αντοχής.
Η για την Ελλάδα ενδιαφέρουσα ερώτηση του εκπροσώπου του Λουξεμβούργου Armand Clesse, «ποια είναι η γνώμη των ιθυνόντων για ενδεχόμενη πυρηνική ικανότητα της Τουρκίας; Πυρηνικοποίηση της Τουρκίας θα έχει αποτέλεσμα περιφερειακό ή ευρύτερο;» πέρασε αναπάντητη αλλά όχι ασχολίαστη στα παρασκήνια. Σίγουρα, ένδειξη αδυναμίας των προκληθέντων να απαντήσουν. Διαφωνώ με αυτούς που θα την ονομάτιζαν διπλωματική σιωπή.
Τέλος, ας μου επιτραπεί η διαπίστωση ότι οι νόμοι της φύσης περί των περισσότερο ευέλικτων αλλά ασταθών πολυπολικών συστημάτων σε αντίθεση με τις σταθερότερες αλλά πιο επικίνδυνες, όταν διασπαστούν, διπολικές ισορροπίες δεν μπορούν να παρακαμφθούν από τα αντίστοιχα ανθρώπινα γεωπολιτικά συστήματα: Το πολυπολικό σύστημα ασταθούς ισορροπίας των εννέα σημερινών κατόχων πυρηνικών όπλων σε αντίθεση με το παλαιότερο ισχυρό δίπολο ΗΠΑ – Ρωσίας. Οι κανόνες ισορροπίας και μετατόπισης δυνάμεων έχουν μια νομοτελειακά καθολική ισχύ για τον πλανήτη μας και τα όντα του. Κερδισμένες οι χώρες που πορεύονται με γνώση και σεβασμό απέναντί τους.
* Ο δρ Παντελής Οικονόμου είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην πυρηνικός επιθεωρητής του ΙΑΕΑ. Συγγραφέας του «Παγκόσμια πυρηνική απειλή», εκδόσεις Ι. Σιδέρη.