«Η Ελλάδα έχει επιστρέψει». Οι λέξεις αυτές ειπώθηκαν ξανά και ξανά κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον. Κάποιοι απορρίπτουν τη φράση αυτή ως κενό σύνθημα· κάνουν μεγάλο λάθος.
Φυσικά, το αφήγημα της επιστροφής στοχεύει στο να περιγράψει τη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων της Ελλάδας και την ετοιμότητά της να υποδεχθεί ξένες επενδύσεις. Ωστόσο, δεν πρέπει να περιορίσουμε τον ορισμό της «ελληνικής επιστροφής» στην ανάκαμψη της χώρας από τη χειρότερη οικονομική κρίση ειρηνευτικής περιόδου από την εποχή του Μεγάλου Κραχ. Η Ελλάδα έχει διαγράψει μια εξίσου εντυπωσιακή, και πολύ πιο απροσδόκητη, επιστροφή στην αμερικανική στρατηγική σκέψη.
Η επιστροφή αυτή έχει δώσει στην Ελλάδα πιο κεντρικό ρόλο στην αμερικανική στρατηγική από οποιαδήποτε περίοδο μετά το Δόγμα Τρούμαν. Και ακριβώς όπως την εποχή εκείνη συμβόλισε η εμφάνιση του προέδρου Τρούμαν στο Κογκρέσο, τον Μάρτιο του 1947 –όπου ανήγγειλε τη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης προς την Ελλάδα ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ– έτσι και το ταξίδι αυτής της εβδομάδας προσέφερε τη δική του συμβολική εικόνα που μπορεί να αποδειχθεί εξίσου σημαντική στην ελληνική διπλωματική ιστορία.
Ισχυρό σύμβολο
Κατά τη διάρκεια μιας ασυνήθιστα μακράς και ιδιαίτερα επιτυχημένης συνάντησης με 12 μέλη της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, ο γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ –συνοδευόμενος από τον γερουσιαστή Μάρκο Ρούμπιο και τον πρόεδρο της επιτροπής Τζιμ Ρις– παρουσίασε στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη ένα αντίγραφο του «Νομοσχεδίου για την Προώθηση της Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας και Ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο» (EastMed Act) με την υπογραφή του προέδρου Τραμπ.
Η αμερικανική πολιτική βρίθει από συμβολισμούς, και κανένα άλλο σύμβολο δεν θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη σημασία για τις διμερείς σχέσεις ΗΠΑ – Ελλάδας. Για πρώτη φορά, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κωδικοποιήσει μια πολιτική για την Ανατολική Μεσόγειο ως ξεχωριστή περιοχή. Και ακριβώς όπως ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ήταν στο κέντρο της φωτογραφίας με τους Αμερικανούς γερουσιαστές, έτσι και η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο αυτής της νέας πολιτικής για την Ανατολική Μεσόγειο.
Η επιστροφή αυτή έγινε εφικτή χάρη σε απροσδόκητες εξελίξεις και εξαιρετικές προσπάθειες. Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα ξεπέρασε σημαντικά τις προσδοκίες στην Ουάσιγκτον, και κατάφερε να εδραιώσει την Ελλάδα ως ένα αξιόπιστο φιλοαμερικανικό κράτος (ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα βρίσκεται στην κυβέρνηση) και επομένως ως «πυλώνα σταθερότητας». Εάν υπήρχε ένα «Πάνθεον Διπλωματών», τότε οι πρέσβεις Χάρης Λαλάκος και Τζέφρεϊ Πάιατ αξίζουν να βρίσκονται σε αυτό για την ώθηση που έδωσαν οι πρεσβείες τους στη διμερή σχέση – και όχι μόνο σε διακυβερνητικό επίπεδο. Τέλος, κρίσιμες ήταν οι νομοθετικές προσπάθειες του γερουσιαστή Μενέντεζ και η προνοητικότητα των αντιπροσώπων Γκας Μπιλιράκης και Τεντ Ντόιτς να συγκροτήσουν την «Ελληνική και Ισραηλινή Συμμαχία του Κογκρέσου – CHIA» (σε μια εποχή κατά την οποία η Τουρκία εξακολουθούσε να απολαμβάνει την εύνοια των ΗΠΑ), αλλά και να προωθήσουν μια νέα στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο.
Εισερχόμαστε σε μια νέα δεκαετία, με μια νέα επικρατούσα άποψη για την Ελλάδα. Αντί για μια χώρα όπου οι διμερείς σχέσεις ήταν όμηροι πολιτικών ανέμων, οι ελληνοαμερικανικοί δεσμοί είναι ένα ζήτημα πολυκομματικής πολιτικής συναίνεσης. Αντί για μια οικονομία που ο εταιρικός κόσμος των ΗΠΑ απέφευγε, με αποτέλεσμα να παραμένει στα χέρια των γυπαετών του καπιταλισμού και εκείνων που ήθελαν να συμβαδίζουν με διεφθαρμένες πρακτικές, σήμερα εταιρείες όπως η Exxon, η Tesla και η Pfizer σηματοδοτούν μια νέα εποχή αμερικανικής οικονομικής δέσμευσης στην Ελλάδα, τόσο σημαντικής ώστε να μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως «και η Αμερική επέστρεψε». Τέλος, αντί για μια χώρα που μετρούσε στα δάχτυλα τους στενούς της φίλους στο Κογκρέσο και τις αμερικανικές δεξαμενές σκέψης, η Ελλάδα απολαμβάνει εξαιρετική δημοφιλία.
Αυτό ήταν το φόντο της επίσκεψης Μητσοτάκη. Αλλά αυτή την εβδομάδα, είδαμε τις Ηνωμένες Πολιτείες να υιοθετούν μια νέα, ακόμα πιο ευρεία ρητορική: «Η Ελλάδα είναι έτοιμη». Οι ΗΠΑ έχουν αντιληφθεί το γεγονός πως δεν μπορούν πλέον να βαδίζουν μόνες τους, και πως χρειάζονται αξιόπιστους συνεργάτες. Επίσης, συνειδητοποίησαν τελικά πως η Τουρκία δεν διαθέτει την προθυμία, αλλά και τη δυνατότητα να διαδραματίσει τον ρόλο ενός τέτοιου εταίρου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η προσοχή, σε αυτό το μέτωπο, έχει μετατοπιστεί προς την Ελλάδα.
Θερμή υποδοχή
Η υποδοχή για την Ελλάδα ήταν αξιοσημείωτη. Μια κατάμεστη αίθουσα στην εκδήλωση του Atlantic Center. Μια πλήρης, διμερής συνάντηση στον Λευκό Οίκο. Μια επίσκεψη στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας και στην ηγεσία του Κογκρέσου. Μια ιδιαίτερα θερμή δεξίωση στο υπουργείο Εξωτερικών, στην οποία ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς και ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο πέρασαν αξιοσημείωτο χρόνο, και κατά την οποία ο δεύτερος μίλησε ανοιχτά με Ελληνες δημοσιογράφους σχετικά με τις εντάσεις με την Τουρκία, μέσα και γύρω από τη Λιβύη. Συναντήσεις επενδυτών που οδήγησαν άμεσα στη δήλωση μεγάλης αμερικανικής ενεργειακής εταιρείας πως ανοίγει γραφείο στην Αθήνα.
Η Ελλάδα έχει πλέον αποφοιτήσει από τις τάξεις εκείνων που ασχολούνται με την απλή διπλωματία φωτογραφιών, και κρέμονται από μερικές λέξεις που εκφωνούνται σε κάποια συνέντευξη Τύπου. Από την πλευρά τής Ουάσιγκτον, η κυβέρνηση Τσίπρα υπερκέρασε το εμπόδιο του «πυλώνα σταθερότητας». Η κυβέρνηση του Μητσοτάκη θα πιστωθεί με την έναρξη της επόμενης φάσης της σχέσης ΗΠΑ -Ελλάδας, όπου η Αθήνα μπορεί να διαδραματίσει τον ρόλο του κορυφαίου εταίρου της Αμερικής στην ευρύτερη περιοχή. Αυτή η εβδομάδα ήταν ένα πολλά υποσχόμενο ξεκίνημα αυτής της νέας φάσης.
* Ο κ. Εντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου της Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας.