Η ανώτατη παιδεία δεν είναι σαν οποιοδήποτε αγαθό ή υπηρεσία. Η κοινωνική της σημασία επιβάλλει τον αυξημένο εποπτικό και εγγυητικό ρόλο του κράτους, όπως αποτυπώνεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος. Τα ΑΕΙ είναι και θα είναι προεχόντως δημόσια, προσβάσιμα σε όλους.
Ωστόσο, το μοντέλο της δωρεάν, κρατικής ανώτατης παιδείας εκφυλίστηκε από κατάκτηση σε τροχοπέδη. Επωάζει μονοπωλιακές, κλειστές και κοστοβόρες δομές, δέσμιες και προέκταση της πελατειακής διακυβέρνησης. Χωρίς αξιοκρατία, εξωστρέφεια, επαρκή διασύνδεση με τις επιστημονικές, κοινωνικές και επαγγελματικές εξελίξεις. Το μοντέλο αυτό επικαλείται ως άλλοθι επιβίωσης μία «μισή» αλήθεια: το μόνιμο παράπονο περί ανεπάρκειας πόρων. Η δικαιολογημένη διεκδίκηση περισσότερων κονδυλίων χρησιμοποιείται ως καμουφλάζ για την παντελώς αναποτελεσματική κατανομή και διαχείριση των υφισταμένων. Πίσω από τη βιτρίνα του «δημόσιου και δωρεάν» κρύβονται οικονομικές αγκυλώσεις και σπατάλες. Οι έννοιες της στενότητας και της βέλτιστης κατανομής των πόρων μοιάζει να μην έχουν θέση στην κρατούσα μέχρι σήμερα ανάγνωση του άρθρου 16.
Το τελευταίο νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας αποσκοπεί να βάλει τέλος σε αυτόν τον παραλογισμό, ο οποίος υπονομεύει εντέλει τόσο τη δημόσια όσο και τη δωρεάν όψη της ανώτατης παιδείας. Αφενός, αποτυπώνει το αυτονόητο: η ποιότητα των ΑΕΙ συναρτάται με την ανεξάρτητη πιστοποίηση και αξιολόγησή τους, ώστε στη συνέχεια οι επιδόσεις τους να καθορίζουν το ύψος των κονδυλίων που καταλήγουν στο καθένα από αυτά. Δημιουργώντας έναν οιονεί ακαδημαϊκό ανταγωνισμό με έπαθλο την οικονομική ενίσχυση, απεξαρτημένο από τη μικροπολιτική τού εκάστοτε υπουργού, προάγεται η συνταγματική αρχή της αξιοκρατίας και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για καλύτερα δημόσια ΑΕΙ. Αφετέρου, επιχειρεί να κόψει όσο γίνεται περισσότερα κεφάλια από τη Λερναία Υδρα της δημοσιονομικής γραφειοκρατίας, τον περιβόητο ΕΛΚΕ, ο οποίος λειτουργεί περισσότερο ως εμπόδιο παρά ως μέσο χρησιμοποίησης κονδυλίων για την έρευνα και την εκπαίδευση.
Θα τα καταφέρει; Δεν είναι διόλου βέβαιο. Η αλλαγή δεν προϋποθέτει μόνο θεσμοθέτηση νέων οργάνων, κανόνων και διαδικασιών. Χρειάζεται την αρωγή όλων μας και, πάνω από όλα, διαφορετική νοοτροπία σε πολιτικό, διοικητικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Δεν μπορεί πάντως να μην χαιρετήσει κανείς τη νέα οπτική που κομίζει το νομοσχέδιο, αλλά και την παρρησία της υπουργού να τα βάλει με ριζωμένες αντιλήψεις. Επρεπε επιτέλους κάποιος να το πει στα ίσα: το «it’s the economy, stupid» ισχύει και για κάτι τόσο ιερό όσο η δωρεάν και δημόσια ανώτατη παιδεία.
* Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.