«Ολοι πλην των αντιμαχομένων συμφώνησαν σε μια εκεχειρία», συνόψισε δηκτικά τα αποτελέσματα της διάσκεψης του Βερολίνου δημοσιογράφος της Deutsche Welle. Αντιμέτωπος με την αποτυχία της διάσκεψης του Βερολίνου να φέρει τα δύο αντίπαλα μέρη στο ίδιο τραπέζι, ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες προσπάθησε να θέσει το ζήτημα ευρύτερα: «Ο κόσμος», είπε, «αντιμετώπιζε τον κίνδυνο μιας πραγματικής περιφερειακής κλιμάκωσης στη Λιβύη και αυτός ο κίνδυνος αποτράπηκε στο Βερολίνο. Ολοι οι συμμετέχοντες δεσμεύθηκαν να απέχουν από ανάμειξη στη Λιβύη. Αυτό πρέπει να τηρηθεί όπως επίσης και η έκκληση για κατάπαυση του πυρός».
Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και ο οικοδεσπότης, υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Χάικο Μάας: «Επιτύχαμε τους στόχους μας. Το πιο σημαντικό: να διασφαλίσουμε ότι η υποστήριξη με στρατιώτες, μισθοφόρους και όπλα θα σταματήσει. Αυτό θα αναγκάσει τα αντιμαχόμενα μέρη να διαπραγματευθούν μεταξύ τους». Πρόκειται για ευσεβή πόθο. Χωρίς μέσα επιτήρησης της εκεχειρίας, στην καλύτερη περίπτωση η διάσκεψη του Βερολίνου θα περιορίσει τον λιβυκό πόλεμο σε μία εμφύλια διαμάχη. Αλλά ακόμη και αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο. Η Γερμανίδα καγκελάριος άλλωστε το είπε ξεκάθαρα: στη Λιβύη διεξάγεται ένας πόλεμος «διά αντιπροσώπου». Πολλοί από τους προσκεκλημένους στο Βερολίνο είναι μέρος του προβλήματος και μένει να αποδειχθεί αν θα γίνουν μέρος της λύσης, αν δεν ικανοποιηθούν οι επιδιώξεις τους.
Αυτό είναι ξεκάθαρο στην περίπτωση της Τουρκίας, που έχει ίδια συμφέροντα από την επικράτηση της κυβέρνησης Σαράζ λόγω του μνημονίου οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών που υπέγραψε μαζί της. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέκτησε θέση στο τραπέζι αποστέλλοντας στρατιωτική βοήθεια στην κυβέρνηση Φαγέζ Αλ Σαράζ, αλλά πλέον θέλει να εμφανίζεται ως «ειρηνοποιός» – με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν να μιλά για δημιουργική συνεργασία των δύο χωρών και στο θέμα και της Λιβύης, μετά τη Συρία. Γι’ αυτό και η διπλωματική υποστήριξη που έδωσε η Ελλάδα στον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ ενόχλησε σφόδρα τον πρόεδρο Ερντογάν. Ενώ οι δυο τους επιχειρούν να διαμορφώσουν την επόμενη ημέρα στη Λιβύη, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακολουθούν με ανησυχία.
Ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο ήταν συγκρατημένος σε σχέση με το τι επιτεύχθηκε στο Βερολίνο: «Νομίζω ότι κάναμε πρόοδο, τουλάχιστον πρόοδο στο να περιορίσουμε την αποστολή νέων οπλικών συστημάτων και δυνάμεων στην περιοχή, ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τουλάχιστον μία στάση, να ξεκινήσουμε να ανατρέπουμε αυτή την πιθανή τραγωδία, και να φτάσουμε στην πολιτική λύση που όλοι όσοι συμμετείχαν στη διάσκεψη του Βερολίνου πιστεύω ότι ήθελαν να επιτύχουν».
Αλλά είναι διατεθειμένοι να αφήσουν τα όπλα αν πρώτα δεν επιτύχουν τους στόχους τους; Στη συνάντησή του με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο κ. Πομπέο τόνισε την ανησυχία του για την ανάμειξη των ξένων δυνάμεων στην διαμάχη. Οσο η Τουρκία αναμειγνύεται στη Λιβύη για να σταματήσει τον στρατάρχη Χαφτάρ τόσο θα τον υποστηρίζει η γειτονική Αίγυπτος, αλλά και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – και αξίζει να σημειώσουμε ότι ο κ. Πομπέο συναντήθηκε στο Βερολίνο με τους εκπροσώπους και των δύο χωρών.
Η διάσκεψη του Βερολίνου δεν κατέληξε σε μηχανισμούς για το πώς θα εφαρμοστούν ακόμη και οι περιορισμένης φιλοδοξίας αποφάσεις της. Οπως το έθεσε ο Τζαλέλ Χαρτσάουι του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων της Ολλανδίας στο Associated Press, η διάσκεψη «δεν απέδωσε απολύτως κανένα» από τους συγκεκριμένους μηχανισμούς που χρειάζονται για να διασφαλίσει κάποιος ότι όλα τα μέρη της σύγκρουσης θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για κατάπαυση του πυρός και αποκλιμάκωση.
Είναι ένα κενό που μπορεί και πρέπει να καλύψει η Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πρόταση να αποστείλει η Ε.Ε. μία στρατιωτική δύναμη για την παρακολούθηση της συμφωνίας είναι η μόνη συγκεκριμένη ιδέα, με το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων να συζητεί ήδη τρόπους συνδρομής της Ε.Ε. στην εφαρμογή της κατάπαυσης του πυρός και του εμπάργκο όπλων. Η ελληνική κυβέρνηση ορθώς δηλώνει έτοιμη να μετάσχει «σε οποιαδήποτε αποστολή επιτήρησης του εμπάργκο και της εκεχειρίας αποφασιστεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και υλοποιηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση».
Μια ουσιαστική συνεισφορά της Ε.Ε. για την επιστροφή στην πολιτική διαδικασία είναι η καλύτερη πιθανότητα να μην έχει η χώρα την τύχη της Συρίας και να αποτραπούν τα σχέδια μιας αναθεωρητικής και επεκτατικής Τουρκίας. Η Ελλάδα έχει ζωτικά συμφέροντα στη Λιβύη και για να τα διαφυλάξει θα πρέπει να είναι από τους πρωτεργάτες κάθε ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας.
* Η κ. Κατερίνα Σώκου είναι Nonresident Senior Fellow στο Atlantic Council.