Το Εθνικό Σύστημα Υγείας κατόρθωσε να διατηρήσει ένα αξιοπρεπές επίπεδο λειτουργίας στα χρόνια της κρίσης, κυρίως χάρις στις ηρωικές προσπάθειες και στην αυτοθυσία του προσωπικού του. Για να μπορούν τα νοσοκομεία του ΕΣΥ να ανανεώνονται και να εκσυγχρονίζονται, είναι απαραίτητο να εκπαιδεύουν τα μελλοντικά στελέχη τους (νοσηλευτές και ιατρούς), να μετεκπαιδεύουν το προσωπικό τους και να εξελίσσονται εισάγοντας καινοτόμους μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας.
Κύριος –όχι βέβαια αποκλειστικός– μοχλός της εκπαίδευσης, της τριτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας και της ιατρικής έρευνας και καινοτομίας είναι τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία και οι πανεπιστημιακές κλινικές που στεγάζονται σε μη πανεπιστημιακά νοσοκομεία.
Διεθνώς, για τα νοσοκομεία που συμμετέχουν στην εκπαίδευση φοιτητών Ιατρικής και Νοσηλευτικής, χρησιμοποιείται ο όρος «Teaching Hospital» (εκπαιδευτικό νοσοκομείο). Αυτά μπορεί να είναι αμιγώς πανεπιστημιακά ή να στεγάζουν ή να συνεργάζονται με ιατρικές και νοσηλευτικές σχολές (Affiliated Hospital, συνδεδεμένο νοσοκομείο).
Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία υπηρετούν ισότιμα το τρίπτυχο «εκπαίδευση – κλινικό έργο – έρευνα», παρέχουν υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών και λειτουργούν ως ατμομηχανές προόδου και πόλοι καινοτομίας και αριστείας στο σύστημα υγείας.
Στη χώρα μας έχουν επιλεγεί επτά νοσοκομεία ως πανεπιστημιακά (ένα για κάθε ιατρική σχολή) τα οποία όμως στην πράξη λειτουργούν με το γενικό πλαίσιο λειτουργίας των λοιπών νοσοκομείων του ΕΣΥ με μικρές, τυπικές μόνο, διαφορές από όλα τα υπόλοιπα. Αυτό όμως δεν τους εξασφαλίζει ικανοποιητικά τη δυνατότητα να υπηρετούν απρόσκοπτα τον διακριτό τους ρόλο στην εκπαίδευση, στη νοσηλεία και στην έρευνα.
Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει ώστε να οριοθετηθεί και στην Ελλάδα ο θεσμός του «πανεπιστημιακού νοσοκομείου» με έναν ειδικό οργανισμό λειτουργίας που θα τους επιτρέψει, μέσω συνεργασιών με εκπαιδευτικά, νοσηλευτικά και ερευνητικά ιδρύματα της ημεδαπής και αλλοδαπής, να αναδείξουν όλα αυτά τα αναγκαία και ικανά χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Βασικές παραδοχές για τη λειτουργία τους θα πρέπει να αποτελούν:
α. Η έμφαση στη διάκριση (αριστεία) με προσδοκώμενη απόδοση «πέραν του ικανοποιητικού» και στους τρεις πυλώνες της λειτουργίας τους (εκπαίδευση, κλινικό έργο, έρευνα).
β. Η επάρκεια χώρων, εξοπλισμού και προσωπικού.
γ. Η τακτική, αυστηρή και συστηματική αξιολόγηση.
Τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία σκόπιμο θα είναι να λειτουργούν υπό την ευθύνη του πανεπιστημίου υπό την κοινή εποπτεία των υπουργείων Υγείας και Παιδείας. Ο διοικητής θα επιλέγεται ύστερα από συμφωνία του υπουργείου Υγείας και των πανεπιστημιακών αρχών, με ανοικτή δημόσια προκήρυξη. Η παρουσία ενός αναπληρωτή διοικητή ακαδημαϊκών υποθέσεων ο οποίος θα ορίζεται από το οικείο πανεπιστήμιο, με αρμοδιότητα για το ακαδημαϊκό έργο, είναι απαραίτητη για την επαρκή κάλυψη ολόκληρου του φάσματος των ευθυνών λειτουργίας τους.
Το διοικητικό συμβούλιο θα διορίζεται έπειτα από κοινή συμφωνία του υπουργού Υγείας με το υπουργείο Παιδείας. Ο διευθυντής της ιατρικής υπηρεσίας και ο πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου θα εκλέγονται με απόλυτη πλειοψηφία ύστερα από ψηφοφορία των καθηγητών-διευθυντών των πανεπιστημιακών κλινικών και εργαστηρίων, οι οποίοι και συγκροτούν το ιατρικό συμβούλιο διευθυντών (Medical Board). Το ιατρικό συμβούλιο θα έχει συμβουλευτικό ρόλο προς τη διοίκηση του νοσοκομείου και προς το πανεπιστήμιο για θέματα οργάνωσης, στρατηγικής και για τρέχοντα ζητήματα κλινικής φροντίδας, εκπαίδευσης και έρευνας.
Για την ενίσχυση ή την κάλυψη λειτουργικών αναγκών της έρευνας και της εκπαίδευσης αλλά και του κλινικού έργου, είναι απαραίτητο σε μερικές περιπτώσεις (κυρίως στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη) πανεπιστημιακές κλινικές και εργαστήρια να εγκαθίστανται σε μη πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Είναι σημαντικό το υπουργείο Υγείας να επιζητεί και να διευκολύνει την εγκατάστασή τους η οποία –σημειωτέον– εξυπηρετεί ανάγκες όχι μόνο του πανεπιστημίου αλλά και του ΕΣΥ, και γίνεται πάντοτε με κοινή απόφαση των υπουργών Παιδείας και Υγείας.
Στις πανεπιστημιακές κλινικές υπηρετούν ιατροί του ΕΣΥ που συμμετέχουν σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τους. Καλό θα ήταν να διευκολυνθεί η κινητικότητά τους προς κλινικές και εργαστήρια του ΕΣΥ και αντίστροφα, η μετακίνηση ιατρών του ΕΣΥ προς πανεπιστημιακές κλινικές. Ταυτόχρονα θα ήταν σκόπιμη η διευκόλυνση της μετεκπαίδευσης ιατρών του ΕΣΥ σε πανεπιστημιακές κλινικές με τεχνογνωσία σε θέματα αιχμής και η επιστροφή τους στις κλινικές τους μετά το πέρας της, αλλά και το αντίστροφο, πανεπιστημιακών ιατρών σε κλινικές του ΕΣΥ που λειτουργούν ως εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς.
Στις ευρωπαϊκές χώρες τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία εκπαιδεύουν το μελλοντικό ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, ανακαλύπτουν τις θεραπείες του μέλλοντος και προσφέρουν εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες στην κοινότητα. Η ελληνική κοινωνία και η πολιτεία καλό θα ήταν να στηρίξουν τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο απελευθερώνοντάς τα από τις τροχοπέδες που δυσχεραίνουν το έργο τους.
* Ο κ. Ευστάθιος Ευσταθόπουλος και ο κ. Δημήτριος Μπούμπας είναι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και επικεφαλής στη Μονάδα Ακτινοφυσικής και στην Παθολογική Κλινική αντιστοίχως του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «Αττικόν».