Στα χρόνια της κρίσης κυριαρχούσε το ερώτημα «πότε θα τελειώσει» και η δημοφιλέστερη απάντηση ήταν «ποτέ». Τώρα, που τα χρόνια αυτά είναι πίσω μας, η συζήτηση έχει περάσει στο θέμα της ανάπτυξης και το ερώτημα είναι «πότε θα έρθει». Δεν είναι λίγοι εκείνοι που απαντούν «ποτέ». Πολλοί άνθρωποι φυσιολογικά ενεργοποιούν έναν ψυχολογικό μηχανισμό ελαχιστοποίησης της απογοήτευσης, τοποθετώντας τον πήχυ των προσδοκιών τους τόσο χαμηλά ώστε να μην απογοητευθούν αν τα πράγματα εξελιχθούν αρνητικά. Το πρόβλημα είναι πως αυτό κινδυνεύει να μετουσιωθεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία: δύσκολα θα πετύχεις κάτι όταν οι προσδοκίες σου είναι χαμηλές. Βέβαια, ο φαύλος κύκλος των χαμηλών προσδοκιών έχει αρχίσει να ραγίζει. Τον Δεκέμβριο, οι μετρήσεις κατέγραψαν το υψηλότερο ποσοστό αισιοδοξίας στη χώρα τα τελευταία 13 χρόνια. Αλλά πώς θα «έρθει» η ανάπτυξη; Αντί να επαναλάβω τις γνωστές συνταγές, θα στραφώ σήμερα πιο ανορθόδοξα στην πρόσφατη ιστορία της επιχειρηματικότητας. Ο τομέας των αεροπορικών μεταφορών προσφέρει μια χρήσιμη μικρογραφία της οικονομικής μας ιστορίας των τελευταίων εξήντα χρόνων.
Τα χρόνια που ακολούθησαν την ίδρυση της Ολυμπιακής από τον Αριστοτέλη Ωνάση, το 1957, χαρακτηρίστηκαν «χρυσή εποχή», καθώς ο τομέας αυτός είχε ταυτιστεί με την παροχή υπηρεσιών πολυτελείας. Η πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ’70 οδήγησε στην κρατικοποίηση της εταιρείας και στη σταδιακή απαξίωσή της, αφού μετατράπηκε σε πεδίο πελατειακής πολιτικής, εκτεταμένων κομματικών διορισμών, συνδικαλιστικών υπερβάσεων και γενικευμένης κακοδιοίκησης. Οπως και η χώρα, έτσι και η Ολυμπιακή υπήρξε θύμα του λαϊκισμού και ο μόνος λόγος που δεν χρεοκόπησε στη διάρκεια της κρίσης είναι πως πρόλαβε να ιδιωτικοποιηθεί ακριβώς πριν, με τεράστιο όμως οικονομικό κόστος για το Δημόσιο.
Καθώς η Ολυμπιακή παρήκμαζε, μια μικρή εταιρεία ιδρύθηκε αθόρυβα το 1987 ως εταιρεία αεροταξί. Η Αεροπορία του Αιγαίου, μετέπειτα Aegean Airlines, ξεκίνησε την ουσιαστική επιβατική της δραστηριότητα το 1999 και έκανε το πρώτο της άλμα το 2005. Ως εταιρεία που λειτουργεί μέσα σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική και δύσκολη αγορά, μπόρεσε να προχωρήσει δίχως κρατική ενίσχυση, βασιζόμενη στη μεγάλη επένδυση του αερολιμένα της Αθήνας. Το πιο εντυπωσιακό είναι πως όχι μόνον επιβίωσε στη διάρκεια της κρίσης αλλά κατάφερε να αναπτυχθεί ραγδαία, διπλασιάζοντας τους επιβάτες της από το εξωτερικό μέσα στην τελευταία εξαετία. Αυτό το πέτυχε κάνοντας ορθές επιλογές, επενδύοντας συνεχώς σε προσωπικό και υποδομές, και λειτουργώντας με εξωστρέφεια και δυναμισμό. Αυτή τη στιγμή πετάει σε 44 χώρες, ενώ πρόσφατα υλοποίησε μια γιγάντια επένδυση για τα ελληνικά δεδομένα, παραγγέλλοντας 46 νέα αεροσκάφη τελευταίας τεχνολογίας, με στόχο να ξεπεράσει τα 15 εκατομμύρια επιβάτες.
Η σημασία του παραδείγματος έγκειται στο ότι μας υπενθυμίζει πως η οικονομική επιτυχία έρχεται σταδιακά και αθόρυβα όταν σχεδιάζεται και υλοποιείται συστηματικά. Αξίζει να υπογραμμιστεί η επένδυση στην υψηλή ποιότητα υπηρεσιών με έμφαση στο πιο ισχυρό μας χαρτί, που δεν είναι άλλο από τη σύγχρονη και εξωστρεφή εκδοχή της ελληνικής ταυτότητας. Αυτή εκφράζεται πολλαπλά, είτε ως φιλόξενη υποδοχή και εξυπηρέτηση, είτε ως μεθοδική προώθηση σχετικά άγνωστων ελληνικών τοπικών προϊόντων, είτε μέσα από μια εξαιρετικά καλαίσθητη και εύστοχη έντυπη έκδοση. Ξεπροβάλλει έτσι μια εικόνα της Ελλάδας που απέχει εξίσου από τη μιζέρια της κρίσης και το παρωχημένο τουριστικό φολκλόρ.
Το παράδειγμα αυτό απηχεί εν μέρει την πορεία της χώρας τα τελευταία εξήντα χρόνια, αλλά και διαφοροποιείται από αυτήν. Ο τομέας των αερομεταφορών ξεκίνησε εντυπωσιακά, παράλληλα με το μεγάλο οικονομικό άλμα της χώρας την εικοσαετία 1960-1980. Ακολούθησε η απαξίωση της επόμενης εικοσαετίας 1980-2000, που κατέληξε στην ουσιαστική χρεοκοπία της κρατικής Ολυμπιακής. Ας ελπίσουμε πως η εντυπωσιακή επιτυχία της τρίτης εικοσαετίας 2000-2020 αντιστοιχεί σε ένα νέο, μελλοντικό, άλμα για τη χώρα. Αρκεί αυτή να υιοθετήσει αντίστοιχες αρχές, αξίες και όραμα.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.