Παρακολούθησα εμμονικά την υπόθεση του Χάρβεϊ Ουάινσταϊν, όχι για το θέαμα του ισχυρού παραγωγού που τον υποβαστάζει το «πι» μετά την πτώση. Mε εντυπωσίασε η δικηγόρος του, η Ντόνα Ροτούνο. Εμφανιζόταν στο δικαστήριο αγέρωχη, δυναμικά ντυμένη με ψηλά τακούνια, δερμάτινες φούστες, έντονα χρώματα και μια χρυσή αλυσίδα που γράφει «not guilty» κρεμασμένη στον λαιμό. Η επιλογή της δικηγόρου ήταν επιτυχημένη, λόγω φύλου αλλά και λόγω βιογραφικού. Η δικηγόρος από το Σικάγο έχει αναλάβει την υπεράσπιση σαράντα κατηγορουμένων για βιασμό και έχει μπει στη φυλακή μόνο ο ένας. Στην προοδευτική Νέα Υόρκη τα βρήκε πιο δύσκολα, οι δικαστές, οι μάρτυρες και το ακροατήριο αποτελείτο ισάριθμα από γυναίκες. Είναι η πόλη όπου έχει κυοφορήσει και υποστηρίζει σθεναρά το κίνημα του #MeToo το οποίο δημιουργήθηκε όταν αποκαλύφθηκε ότι ο Ουάινσταϊν ξόδευε μεγάλα ποσά για να κλείσει τα στόματα όσων τον κατηγορούσαν για κακοποίηση.
Η δικηγόρος αυτοπροσδιορίζεται ως η απόλυτη φεμινίστρια αλλά ανέτρεψε όλο τον πυρήνα του κινήματος #MeToo που βασίζεται στην ιδέα ότι οι ισχυροί άντρες χειρίζονται και καταχρώνται την εξουσία επιβάλλοντας σεξ στις γυναίκες. Η υπερασπιστική γραμμή ήταν μεγαλοφυώς απλή, εμμένοντας στη συναίνεση και αντιστρέφοντας τα επιχειρήματα. Υστερα από κάθε ερώτηση που έμοιαζε περισσότερο με δήλωση, προσέθετε σαδιστικά μια ακόμα μικρή λέξη και ένα ακόμα ερωτηματικό. «Θέλατε τον ρόλο στην ταινία, σωστά;», «ανεβήκατε στο δωμάτιό του, σωστά;», «θέλατε μια πρόσκληση για το συγκεκριμένο πάρτι, σωστά;», «θέλατε να επωφεληθείτε από την εξουσία, σωστά;», άρα υπήρξατε χειριστική με τον πελάτη μου.
Η Ροτούνο πακέταρε το θέμα σαν να διάβασε απλές οδηγίες για συναρμολόγηση επίπλου. Μια τάβλα+ τέσσερα πόδια= τραπέζι. Ενας ισχυρός άντρας (η τάβλα)+ μια γυναίκα που ήθελε τον ρόλο+ μια γυναίκα που δεν ήθελε σεξ αλλά το έκανε+ μια γυναίκα που δεν μίλησε αμέσως+ μια γυναίκα που υπέγραψε συμβόλαιο εμπιστευτικότητας= συναίνεση. Αρα υπήρχε επιλογή.
Η Ντόνα Ροτούνο είπε όμως τη φράση που τα συνοψίζει όλα: «Ο Χάρβεϊ Ουάινσταϊν κρατούσε τα κλειδιά του κάστρου που όλες επιθυμούσαν να μπουν». Σωστά. Εκείνος κρατούσε το κλειδί της βιομηχανίας του θεάματος, ένας τόπος που στη συλλογική φαντασία είναι λαμπερός και όμορφος. Αναλογιστείτε όμως ότι όλες οι θέσεις-κλειδιά είναι ανδροκρατούμενες. Η πολιτική ηγεσία, τα μίντια, ο δικαστικός και εκπαιδευτικός χώρος. Τα κλειδιά της πόρτας του σπιτιού και του αυτοκινήτου μας ανοίγουν τις επίμαχες πόρτες, αλλά μόνο αυτές και καμία άλλη. Δώστε μας και άλλα κλειδιά να παίζουμε! Είναι υποκριτικό να μιλάμε για επιλογές, όταν δεν έχεις εξουσία δεν υπάρχουν επιλογές. Είσαι στο έλεος του καθενός. Είναι σαν τα ανθρώπινα δικαιώματα που τόσο εξυμνούμε εμείς οι Δυτικοί. Τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύουν και ισχύουν στις δημοκρατίες μας, όταν βρίσκεται κάποιος σε εμπόλεμη ζώνη τα δικαιώματα είναι αδύναμα και ανεπαρκή. Πού θέλω να καταλήξω, όταν κάποιος ογκώδης θηρευτής (ή και λιγότερο ογκώδης) κλειδώνει την πόρτα, βρίσκεσαι αυτομάτως σε μια γκρίζα περιοχή, σε μια εμπόλεμη, επικίνδυνη ζώνη. Το θήραμα είναι εντελώς ανίσχυρο και ίσως ήδη νικημένο.
Υπάρχουν κι άλλες λεπτομέρειες που μου κινούν το ενδιαφέρον, που αφορούν στο σύστημα αξιών και όχι στα δικαστήρια. Οι άντρες σαν τον Ουάινσταϊν, σαν τον Πολάνσκι, σαν τον Τραμπ έχουν τις γυναίκες που σέβονται και προστατεύουν, είναι η φυλή τους, είναι οι κόρες τους, η αδερφή τους, η Μέριλ Στριπ τους. Ολες τις άλλες δεν τις πολυσυμπαθούν. Υπήρξε μια εκκωφαντική απάντηση της Ντόνα Ροτούνο που με έκανε να πιστέψω ότι ούτε εκείνη συμπαθεί τις γυναίκες. «Σας έχουν επιτεθεί ποτέ σεξουαλικά;» τη ρώτησαν. «Οχι, γιατί ποτέ δεν έχω βάλει τον εαυτό μου σε αυτή τη θέση», αποκρίθηκε. Τότε κατάλαβα. Είναι το είδος γυναίκας που δεν έχει φορέσει ποτέ κόκκινο ρούχο γιατί έρευνες δείχνουν ότι είναι το χρώμα που προκαλεί τους άντρες, δεν έχει επιστρέψει σπίτι μόνη της, δεν έχει πιει παραπάνω για να μη χάσει τον έλεγχο, έχει επιπλήξει τη δεκαεξάχρονη ανιψιά της για το ανάρμοστα κοντό, φθηνό σορτσάκι που φοράει καθώς αυτό ευθύνεται για τον πενηντάχρονο που έχει έρθει σε δύσκολη θέση και του τρέχουν τα σάλια από το στόμα. Ενα σημαντικό μάθημα που έρχεται με την ενηλικίωση είναι το ότι επειδή αισθάνεσαι «κάτι» δεν σημαίνει ότι κάποιος το προκάλεσε. Αν λιμπίζεσαι ένα ωραίο φαγητό, σου ανοίγει η όρεξη. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ορμήξεις στο διπλανό τραπέζι για να το πάρεις. Η πίτσα δεν σε προκάλεσε.
Αν ο Ουάινσταϊν είναι το απόλυτο κακό στην κλίμακα των σεξουαλικών παραβάσεων καθότι βιαστής υπάρχουν και οι καταχρήσεις μικρότερης εμβέλειας. Υπάρχουν πολλών ειδών παρενοχλήσεις. Πείτε μου μια γυναίκα που δεν έχει ακούσει αρνητικό σχόλιο για την εμφάνισή της, που δεν έχει αγνοήσει ένα γλοιώδες σχόλιο, που δεν την έχουν αμφισβητήσει για τις ικανότητές της, δεν την έχουν πληρώσει λιγότερο, δεν την έχουν μειώσει ή ταπεινώσει λεκτικά. Υπάρχουν επίσης πολλών ειδών σεξουαλικές παραβάσεις. Πείτε μου μια γυναίκα οποιασδήποτε ηλικίας που δεν την έχουν αγγίξει κάπου που δεν θα έπρεπε, που μια γλώσσα δεν έχει εισχωρήσει αθέμιτα στο στόμα της, που δεν της έχουν ορμήξει σε ασανσέρ, δεν την έχουν ακολουθήσει στον δρόμο, δεν της έχουν δείξει τα γεννητικά τους όργανα στο πάρκο, δεν την έχουν ακουμπήσει σε λεωφορείο, δεν την έχουν στριμώξει σε δωμάτιο κλείνοντας την πόρτα. Με όλους αυτούς τους άντρες εμείς, οι φοβισμένες, ένα συμβόλαιο εμπιστευτικότητας δεν υπογράφουμε στην ουσία; Είμαι σίγουρη ότι όλοι εσείς που διαβάζετε αυτό το κείμενο είστε καταπληκτικοί, μην προσβληθείτε σας παρακαλώ, αναφέρομαι στους άλλους.
Οι καταχρήσεις είναι πάντα από πάνω προς τα κάτω, προφανώς. Ο ισχυρός επιβάλλεται στον αδύναμο. Θα ήθελα να δω, έτσι για αλλαγή, την πρωθυπουργό της Φινλανδίας φορώντας ρόμπα να λέει στον Αλβαρ «άσε τον καφέ στο τραπεζάκι και μπες γρήγορα μαζί μου στη σάουνα, είχα μια δύσκολη μέρα σήμερα».
Η τελευταία σκηνή του έργου είναι ο κραταιός Ουάινσταϊν στη φυλακή και μας δίνεται η πρώτη μεγάλη ευκαιρία να ανοίξουμε επίσημα την κουβέντα για τον εθισμό στη δύναμη, την εξοικείωση με την υποταγή, τους χειρισμούς, τους εξαναγκασμούς, τις κακοποιήσεις και τους βιασμούς. Ας μιλήσουμε.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και μένει στο Λονδίνο.