Το 1345, οι Τάταροι πολιόρκησαν την Caffa, ένα γενοβέζικο λιμάνι στα παράλια της Κριμαίας, μια πόλη που στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Θεοδοσία και σήμερα λέγεται Φεοδοσία. Είχαν επιχειρήσει να την κατακτήσουν και στο παρελθόν, όμως αυτή τη φορά ήταν πολύ πιο αποφασισμένοι. Τότε συνέβη κάτι αναπάντεχο: μολύνθηκαν από τη βουβωνική πανώλη, μια θανατηφόρο νόσο που διαδόθηκε από την κεντρική Ασία. Η μεταδοτικότητα της ασθένειας ήταν απίστευτη και σύντομα εγκατέλειψαν την πολιορκία. Τότε όμως, σύμφωνα με τον Ιταλό χρονικογράφο Gabriele de’ Mussi (που οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν αξιόπιστο), άρχισαν να χρησιμοποιούν τους πολιορκητικούς καταπέλτες τους και να εκσφενδονίζουν τα μολυσμένα πτώματα πολεμιστών μέσα στην Caffa, με αποτέλεσμα να μολυνθούν οι πολιορκούμενοι.
Σύντομα η πανώλη διαδόθηκε στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή με καταστροφικά αποτελέσματα. Η επιδημία αυτή έμεινε στην Ιστορία ως «μαύρος θάνατος».
Η πολιορκία της Caffa ήρθε στο μυαλό μου εξαιτίας των δύο μεγάλων «ασύμμετρων απειλών» που αντιμετωπίζει η χώρα μας (και όχι μόνον) αυτό το διάστημα. Ο όρος είναι αρκετά ασαφής και χρησιμοποιείται, συχνά με μεταφορικό τρόπο, για να υποδηλώσει απειλές με εκθετική δυναμική. Αντίθετα από την περίπτωση της Caffa, που θεωρείται πρώιμη περίπτωση βιολογικού πολέμου, η επιδημία του κορωνοϊού δεν έχει εργαλειοποιηθεί πολιτικά. Αντίθετα, αντιμετωπίζεται με υποδειγματική διεθνή συνεργασία.
Δεν ισχύει, βέβαια, το ίδιο για το προσφυγικό/μεταναστευτικό, ένα εξαιρετικά σύνθετο πρόβλημα, που χρησιμοποιείται από την Τουρκία ως εργαλείο ασύμμετρης απειλής τόσο εναντίον της Ευρώπης όσο και κατά της χώρας μας. Το πρόβλημα είναι γνωστό και έχει αναλυθεί εξαντλητικά.
Από τη μία, έχουμε μια σειρά πολεμικών συγκρούσεων, που έχουν οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους αναζητώντας σωτηρία κυρίως σε γειτονικές και δευτερευόντως σε πιο μακρινές χώρες. Από την άλλη, έχουμε τη μείωση των αποστάσεων και τη διάχυση της πληροφορίας που ενισχύουν την (φυσιολογική) επιθυμία για μια καλύτερη ζωή και οδηγούν πολλούς ανθρώπους στην αναζήτηση καλύτερης μοίρας στις πλούσιες χώρες του πλανήτη. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών ήταν πάντοτε μια σταθερά στον κόσμο, όπως σταθερές είναι και οι τριβές και οι εντάσεις που αυτές προκαλούν με τη σειρά τους. Το ζητούμενο δεν είναι πώς θα τις αποφύγουμε ή θα τις καταργήσουμε, κάτι που απαιτεί μεγάλες δόσεις στρουθοκαμηλισμού, αλλά πώς θα τις διαχειριστούμε με τρόπο που σέβεται τις θεμελιώδεις ανθρωπιστικές επιταγές, αλλά συγχρόνως ελαχιστοποιεί τις φυσιολογικές τριβές και εντάσεις που δημιουργούν.
Το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στις αντίρροπες αυτές δυνάμεις δεν είναι ούτε προφανές ούτε εύκολο να επιτευχθεί. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Ερντογάν επιχειρεί έναν ασύστολο εκβιασμό χρησιμοποιώντας τους πρόσφυγες και υποψήφιους μετανάστες κάπως σαν τα μολυσμένα από την πανώλη πτώματα των Τατάρων στην Caffa. Τους σπρώχνει συστηματικά και οργανωμένα προς την Ελλάδα (και την Ευρώπη) γιατί ξέρει πολύ καλά πως μας επιβάλλει έτσι ένα εκθετικό κόστος. Οπως κάνει ένας απαγωγέας με τους ομήρους που κρατάει, μας εκβιάζει χρησιμοποιώντας τις αξίες μας. Αν όμως υποκύψουμε στον εκβιασμό όπως κάναμε το 2015, θα μας εκβιάσει ξανά και ξανά – και κάθε φορά χειρότερα. Κάποιες φορές, η μόνη λύση είναι να θυσιάσεις ορισμένους ομήρους, όσο δυσάρεστο και να σου είναι αυτό. Η κυβέρνηση αντέδρασε ορθά στον εκβιασμό αυτόν και το κράτος λειτούργησε συγκροτημένα, παρά τις έκτακτες συνθήκες που καθιστούν τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης αδύνατο.
Οι ασύμμετρες απειλές απαιτούν ευέλικτες απαντήσεις και αυτές τις υπονομεύει ο ιδεολογικός δογματισμός. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτός εκφράζεται διαμέσου είτε ενός εσωστρεφούς και φοβικού πατριωτισμού που αντιμετωπίζει τις κοινωνίες ως στατικά, κλειστά και αυτάρκη συστήματα, είτε ενός αφελούς ανθρωπισμού, που αξιώνει ανοιχτά σύνορα και ανεξέλεγκτη μετανάστευση αγνοώντας επιδεικτικά τις συνέπειές τους. Για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις ασύμμετρες απειλές, καλό είναι να ξεπεράσουμε τους δογματισμούς αυτούς.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.